Page 489 - muze

tezyinatta kullanılmıştır. Geometrik süslemelerde tekniğin dışında önemli olan görüş

sembolizm yönüdür. Bunların totem ve büyü gibi özel anlamlar taşıdığı, manevi
güçlere dayandığı, ritüel şekillerin dini ve mistik tasavvurların varlığından söz

edildiğidir. 589

Geometrik desenler, İslam sanat ve mimarisinin en tanınan görsel ifadeleri

arasında yer almaktadır. Desenlerin çoğu mükemmel bir sıralama ile birbirine uyum
sağlayacak şekilde dizayn edilmektedir. Geometrik desenler çok çeşitli olup, tercih

edilen bölgeye ve döneme bağlı olarak farklılık göstermektedir. 590 İslam sanatında
figür şeklindeki tasvirden kaçınılmıştır. İnsan ve hayvanların resim ya da

heykellerinin yapılmasına karşı duyulan mesafe, sanatçıyı diğer sanat formlarına

daha fazla yöneltmiş, geometrik formlar son sınırlarına kadar her konumda
denenmiştir. Hemen her kültürde görülen geometrik şekiller, İslam ülkelerinde

çeşitlenmiş ve başlı başına bir süsleme öğesi haline gelmiştir. 591 Anadolu’da
Selçuklu sanatında geometrik süsleme vazgeçilemez unsurlar arasında yerini almış,

özellikle sanatçıların motif hazinesinin en sevilen malzemesi durumuna gelmiştir. 592
Türk tezyinatında Selçuklu döneminde çok kullanılmasına karşın Osmanlılarda bu

motifin kökenlerindeki sembolik anlam zamanla kaybolmuş ve giderek sade bir

süsleme unsuruna dönüşmüştür. 593 Osmanlı İmparatorluğu’nda güzellik aşırı süste
değil, çizgilerin ve biçimlerin orantısında, sadeliğinde ve onların uyumunda

aranmıştır. 594 Dini mimarilerin iç ve dış tezyinatında, kitaplarda, taş ve maden
oymacılığında da kullanılan geometrik motifler, rumi ve bitkisel motiflerle çalışıldığı

kompozisyonlarda hâkimiyetin daima geometrik formda olduğu görülmektedir. Bu

motifler kare, üçgen, daire, dikdörtgen, yıldız gibi formların birleşmesinden meydana
gelmekte ve sonsuzluğu simgelemektedir. 595 Nokta, geometrik her olayın merkezi

olarak kabul edilmektedir. Geometrik tezyinatta kullanılan bütün kompozisyonlar
farklı malzeme ve tekniklerle nokta, çizgi ve yaylardan meydana gelen kavramlar

topluluğuna dayanmaktadır. Şekillerin eksene veya noktaya göre kaydırılmasıyla

589 Parlar, “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Sikkelerinde Görülen Geçme Motifleri”, s. 919.
590 Eric Broug, İslam Sanatında Geometrik Desenler, çev. Yasemin Darbaz Karaca, Klasik Yayınları,
2. bs., İstanbul 2016, s. 8.
591 Selçuk Mülayim, Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, Kaknüs
Yayınları, İstanbul 1999, ss. 174- 189.
592 Yıldız Demiriz, İslam Sanatında Geometrik Süsleme, 2. bs. İstanbul 2004, s. 10.
593 Güney ve Güney, Osmanlı Süsleme Sanatı, s. 60.
594 Recep Gün, Amasya ve Çevresindeki Mimari Eserlerde Yazı Kullanımı, Ondokuz Mayıs
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Samsun 1993, s. 19.
595 Güney ve Güney, Osmanlı Süsleme Sanatı, s. 60.
480