Page 65 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

2.4.2.5. Matbah-ı Âmire Defterleri
Matbah-ı Âmire saray mutfağı yerine kullanmıştır. Bu birimin yöneticisine “Matbah
Emini” denilmiştir. Matbah-ı Âmire'de her gün dört-beş bin kişiyi doyuracak yemek hazırlanır
ve Matbah-ı Âmire ambarlarının her sene muhasebesi yapılarak erzak vesaire devredildiğinden
bu kalemde ta’yinât, mübâyaa, masraf, kiler, maaş, ihracat defterleri gibi defterler
101
Bu defterler Osmanlı Devleti’nde bu birimde çalışan Amasyalıları tespit
tutulmaktadır.
etmek için faydalanılan kaynak defterlerdir. Bütün bu serinin tek tek incelenmesi müellifin ne
kadar titiz bir çalışma yürüttüğünün göstergesidir.
2.4.2.6. Muhâsebe Defterleri
Osmanlı muhasebecileri mali kayıtları fonksiyonlarına göre çeşitli bölümlere ayırıp
muhasebe defterleri adı altında toplamışlardır. İlk bölümde yıllık gelir ve gider hesabını
düzenlemeye dönük bir fonksiyona sahip olan günlük defterler ve ona paralel olarak tutulan
yardımcı defterler bulunmaktadır. Devletin gelir ve giderleri vasıtasıyla hazinenin yönetimi de
defterler aracılığıyla gerçekleşmektedir. İkinci bölümü ise kontrol ve denetim amaçlı
muhasebe raporları oluşturmaktadır. Üçüncü bölümde merkezi yönetimin muhasebe örgütünün
denetim amaçlı olarak ilgilendiği, dışarıda muhasebesi tutulan vakıflar ile ilgili kayıtlar
Muhasebe kayıtları müellifin en çok faydalandığı defter serileri içerisinde
oluşturur.
102
bulunmaktadır. Gerek vakıflar ile ilgili gerekse çeşitli birimlerde muhasebe ile ilgili görev
yapanları tespit etmek, isimlerini doğru bir biçimde kaydedebilmek için müellif bu defterlerden
istifade etmiştir.
2.4.2.7. Evâmir Defterleri
38 defterden oluşup H. 1109-1317 (M. 1697-1899) tarihleri arasını kapsayan evâmir
defterleri, vakıf akâr, hayrât, tamir, keşif, görevli vb. hususlarla ilgili yazılan emirnâme, ahkâm,
nişan, tezkire ve ilmühaber gibi kayıtların bir araya getirildiği defterlerdir. Bu belge türleri
dışında evâmir defterlerlerinde berat, muhasebe, tamir ve keşif hücceti gibi kayıtlara da
rastlanmaktadır. 103 Özellikle üçüncü devir tarihinin (dördüncü cilt ve bakıyyesi) sonuna kadar
Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
kullandığı kaynaklar arasında bu defterler de vardır.
Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
2.4.2.8. Ferâşet-Hicaz-Duâgû-Surre Defterleri
Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Arşivi'nde orijinal veya sûret, çok değişik
Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıf Kayıtlar Arşivi'nde orijinal veya sûret, çok değişik
boyutlarda defterler vardır. Bunlardan biri de ferâşet defterleridir. Ferrâş, sözcüğü geniş bir
boyutlarda defterler vardır. Bunlardan biri de ferâşet defterleridir. Ferrâş, sözcüğü geniş bir
kullanım alanı olup câmii, mescid, imâret gibi müesseselerin temizliğini temin; halı, kilim ve

kullanım alanı olup câmii, mescid, imâret gibi müesseselerin temizliğini temin; halı, kilim ve
101
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, s. 89.
hasır gibi mefruşâtını yayma vs. hizmetlerinde görevli olanlar için kullanılmıştır. Osmanlı
Oktay Güvemli ve Batuhan Güvemli Osmanlı Devlet Muhasebesinde Kayıt Düzeni ve Defter Sistemi,
102
hasır gibi mefruşâtını yayma vs. hizmetlerinde görevli olanlar için kullanılmıştır. Osmanlı
Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2015, 9 (18), s. 18-42.
Devleti’nde yeniçeri teşkilâtında bu işleri yürütenler ile Kâbe'yi süpürenler için de bu tabir
https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/vakif-kayitlar-arsivi/belge-ornekleri
103
Devleti’nde yeniçeri teşkilâtında bu işleri yürütenler ile Kâbe'yi süpürenler için de bu tabir
61
kullanılmıştır. Kutsal mekanlar olması dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin Evkaf-ı Hümâyûn
kullanılmıştır. Kutsal mekanlar olması dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin Evkaf-ı Hümâyûn

Nezâreti vâsıtasıyla Mekke ve Medine'deki görevlerin ifâsı ve görevlilerin ta'yini, terfii ve

Nezâreti vâsıtasıyla Mekke ve Medine'deki görevlerin ifâsı ve görevlilerin ta'yini, terfii ve
azlini daha dikkatli yapmaya gayret etmiştir. Hicaz, Arabistan ve Haremeyn-i Şerifeyn serisi
azlini daha dikkatli yapmaya gayret etmiştir. Hicaz, Arabistan ve Haremeyn-i Şerifeyn serisi
içinde; Şurûf-ı Haremeyn, Defter-i An Hazîne-i Haremeynü'ş-Şerifeyn İlmühaber, Defter-i
içinde; Şurûf-ı Haremeyn, Defter-i An Hazîne-i Haremeynü'ş-Şerifeyn İlmühaber, Defter-i
Mekâtib tâbi Kalem-i Haremeyn, Ahkâm-ı Mekke ve Medine, Hicaz Tafsili, Mekke Ahâli-i
Mekâtib tâbi Kalem-i Haremeyn, Ahkâm-ı Mekke ve Medine, Hicaz Tafsili, Mekke Ahâli-i
Vezâif ve Cevâli vs. serisinin devamı olarak; 1- Ferâşet-i Şerife-i Mekke 2- Ferâşet-i Şerife-i
Vezâif ve Cevâli vs. serisinin devamı olarak; 1- Ferâşet-i Şerife-i Mekke 2- Ferâşet-i Şerife-i
Medine adlarında yedi defter bulunmaktadır. Bu defterlerde Haremeyn-i Şerifeyn'de bulunan
Medine adlarında yedi defter bulunmaktadır. Bu defterlerde Haremeyn-i Şerifeyn'de bulunan
vakıf hayrat kurumlarında çalışan hizmetlilerin kayıtları tutulmuştur. Bu kayıtların yazım usulü
vakıf hayrat kurumlarında çalışan hizmetlilerin kayıtları tutulmuştur. Bu kayıtların yazım usulü
berâtlar gibidir. Bu seri, Haremeyn'e ait Surre-i Kadîme Defterleri, Mekke ve Medine Esas
berâtlar gibidir. Bu seri, Haremeyn'e ait Surre-i Kadîme Defterleri, Mekke ve Medine Esas
Defterleri ile devam etmektedir. Haremeyn'de görev yapan duâgûlar ise ayrı defterlere
Defterleri ile devam etmektedir. Haremeyn'de görev yapan duâgûlar ise ayrı defterlere
kaydedilmişlerdir. 104 Hüseyin Hüsameddîn kutsal topraklar için görev yapan Amasyalıların
kaydedilmişlerdir. 104 Hüseyin Hüsameddîn kutsal topraklar için görev yapan Amasyalıların
kayıtları için Ferâşet, Hicaz ve Duâgû defterlerini kullanmıştır. Ayrıca Surre defterleri adıyla
kayıtları için Ferâşet, Hicaz ve Duâgû defterlerini kullanmıştır. Ayrıca Surre defterleri adıyla
birincisi, surre muhasebesinin tutulduğu, şahısların isimlerini ve ne kadar aynî ve nakdî yardım
birincisi, surre muhasebesinin tutulduğu, şahısların isimlerini ve ne kadar aynî ve nakdî yardım
yapılacağını gösteren defterler; ikincisi, surre alma hakkına sahip olduğu halde, kendi rızasıyla
yapılacağını gösteren defterler; ikincisi, surre alma hakkına sahip olduğu halde, kendi rızasıyla
hakkından feragat edenler ile yeniden surre almaya hak kazananların isimleriyle, hac yolunda
hakkından feragat edenler ile yeniden surre almaya hak kazananların isimleriyle, hac yolunda
bulunup hac ve surre kafilelerinin sâlimen gidip gelmelerini temin maksadıyla görevlendirilen
bulunup hac ve surre kafilelerinin sâlimen gidip gelmelerini temin maksadıyla görevlendirilen
Arap oymaklarının isimleri ve bunlara dağıtılan meblağları bildiren defterler olmak üzere iki
Arap oymaklarının isimleri ve bunlara dağıtılan meblağları bildiren defterler olmak üzere iki
şekilde tutulan defterler 105 de yine müellifin bu manada kullandığı defter serilerindendir.
şekilde tutulan defterler 105 de yine müellifin bu manada kullandığı defter serilerindendir.
2.4.2.9. Kassâm-Muhallefât Defterleri
2.4.2.9. Kassâm-Muhallefât Defterleri
"Bölmek" manasındaki kısmet mastarından türeyen kassam "taksim eden, bölüştüren"
"Bölmek" manasındaki kısmet mastarından türeyen kassam "taksim eden, bölüştüren"
anlamında olup Osmanlı Devleti’nde kassam; özellikle miras davalarına bakan, gerekli
anlamında olup Osmanlı Devleti’nde kassam; özellikle miras davalarına bakan, gerekli
incelemeleri sonucunda davayı karara bağlayarak terekeyi mirasçılar arasında pay eden görevli
incelemeleri sonucunda davayı karara bağlayarak terekeyi mirasçılar arasında pay eden görevli
olarak anlam kazanmıştır. 106 Dolayısıyla askeri ve beledi olarak iki ayrı kassam bulunmaktadır.
olarak anlam kazanmıştır. 106 Dolayısıyla askeri ve beledi olarak iki ayrı kassam bulunmaktadır.
Askeri kassam berat sahibi olan zümrenin miras taksimi ile görevliyken, beledi kassam bu
Askeri kassam berat sahibi olan zümrenin miras taksimi ile görevliyken, beledi kassam bu
zümre dışındakilerin miras paylaşımından sorumlu tutulmuştur. Kassamın bulunmadığı
zümre dışındakilerin miras paylaşımından sorumlu tutulmuştur. Kassamın bulunmadığı

104 Alkan, a.g.m., s.13-14.
105 Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, s. 141.
104
Alkan, a.g.m., s.13-14.
106 Said Öztürk, “Kassam,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 24, İstanbul, 2001, s. 579.
105
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, s. 141.
62
106 Said Öztürk, “Kassam,” TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 24, İstanbul, 2001, s. 579.
62

64