Page 66 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

bölgelerde onun vazifesini naipler yerine getirmiştir. Kassamın gözetiminde, vefat eden kişinin
terekesi kayıt altına alınmıştır. Böylece kadılıklarda bağımsız bir kassam defteri yer

almaktadır. 107 Ayrıca belgelerde “geride kalan; geriye bırakılan” anlamındaki muhallefin

çoğulu olarak “muhallefât” veya “tereke” veya “metrukat” kelimeleri de geçmektedir. Aslında
Osmanlı hukukuna göre ölen kişilerin geride bıraktıkları eşya ve mallarının tesbit ve taksimi

kadıların görevleri arasındadır. Zamanla mirasın taksimi işi kadıların maiyetindeki kassâm
denilen memurlara bırakılmış fakat sivil kesimin miras taksimini kadıya yaptırması isteğe bağlı

kalmıştır. Eğer mirasçılar veya alacaklılar taleb ederse ya da mirasçılar arasında küçük çocuklar
varsa miras taksimine kadı müdahale edebilirdi. Ayrıca askerî zümre mensuplarının terekesinin

kayıt altına alınması da zorunludur. Bu nedenle şer‘iyye sicillerinde görülen tereke kayıtlarının

çoğu askerî zümre mensuplarına ait muhallefâttan meydana gelmektedir. 108 Kassâm, muhallefât
defterleri özellikle biyografilerin yazımında isim tespiti, çocuklarının isimlerinin veya

mirasçılarının tespiti gibi soy takibinde müellifin faydalandığı kaynaklardır.

2.4.2.10. Mukataât Defterleri

Mukâtaalar, senelik belli bir bedel karşılığında devlet adamlarına verilir veya emanet
usulü ile idare edilirdi. Buradan elde edilen gelirlerin toplandığı yere de "Mukâtaât hazinesi"

denilmiştir. Bu hazineye ait 778 defter bulunmaktadır. Bunun dışında mukataât defteri adı
altında başka kalemlerde de defterler bulunmaktadır. İltizama verilen bir mukataanın isminin,

kime verildiğinin, ait olduğu tahvil döneminin veya yılının, iltizam bedeli bilgileri maddeler
halinde deftere kaydedilirdi. Bu defterlere 17. ve 18. yüzyılda “mukataa defterleri”

denilmiştir. 109 Müellifin en çok yararlandığı kaynaklardan biridir. Özellikle malikane

mutassarrıflığı, mukataa emini ve mukataa mültezimi görevlerini üstlenenlerin kayıtları
dolayısıyla bu defterler kullanılmıştır.

2.4.2.11. Musakkafât-Mahlûlât Defterleri
Osmanlı Devleti’nde müsakkafât denilen dükkan, depo, fırın, mağaza, mahsen, oda ve

benzeri icar getiren emlak ile kurulan vakıflar mevcuttur. Bu emlakların türü ve miktarı, bu tür
vakıfların intikalleri ve benzeri bilgilerin kaydedildiği defterler önemli kaynaklar

107 Fatih Bozkurt, Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları, Türkiye Araştırmaları Literatür
Dergisi, c. 11, S.22, 2013, s. 196-197.
108 Tahsin Özcan, “Muhallefât”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 30, İstanbul, 2005, s. 406.
109 Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi, s. 159.
63

65