Page 62 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

halkın şikayet ve dileklerini, ferman ve hükümleri, ayrıca ait olduğu yerin sosyal ve iktisadi
hayatını yansıtan mahkeme kararlarını ihtiva eden bu sicillerin incelenmesi, Osmanlı

Devleti’nin aile, ekonomik, toplumsal ve hukuki yapısının ortaya çıkarılmasında son derece

93
önemlidir. Şehir tarihi çalışmalarının en önemli kaynaklarından biri olan bu sicillerden devlet
görevlilerinin tespiti, vakfiye ve miras kayıtları vasıtasıyla soy kütüklerinin belirlenmesi,

mahkemeye yansıyan önemli olayların tespiti gibi pek çok konuda istifade edilmiştir.

2.4.2.3. Mücedded Anadolu Vakfiye - Cihât - Hurûfât Defterleri

Yukarıda belirtildiği gibi Abdîzâde Hüseyin Hüsameddîn hem tarihçilik anlayışı

bakımından hem de getirilmiş olduğu görevler bakımından vakıflarla ilgili kayıtlara hakim bir
müverrihtir. Vakfiye defterleri genellikle Anadolu, Haremeyn, İstanbul, Küçük Evkâf, Rumeli

ve Mukâtaa biçiminde sınıflandırmıştır. Mücedded Anadolu vakfiye defterleri toplam 46

defterden ve bu defterlerde bulunan toplam 11697 adet vakfiyeden oluşmaktadır. Defterler
günümüzde İstanbul’un Anadolu yakasından başlayıp Irak, Suriye, Lübnan Mısır, Ürdün,

Libya, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Ukrayna, Kırım ve Kıbrıs’tan oluşan ve Osmanlı
idari teşkilatında Anadolu olarak ifade edilen coğrafyaya ait kayıtlardan oluşmaktadır. Bunun

dışında hem Anadolu hem Rumeli’de akâr ve hayrâtının ya da vakfın tescil edildiği kadılığın
Anadolu vilayetlerinden birinde bulunması nedeniyle zaman zaman defterlerde Rumeli

94
sınırlarındaki vilayet ve kazalara ait vakfiyelere de rastlanmaktadır. Amasya ile ilgili vakıf
kayıtlarında bu defterlerden istifade edilmiştir.

Vakıfların çeşitli dinî, sosyal ve kültürel hizmetlerini sürdürebilmeleri için tahsis edilmiş

olan görevlere cihet (çoğulu cihât) adı verilmektedir. Bu görevlerin tevcihi padişahın yetkisi ve
iradesindedir ve cihetlerle ilgili bilgiler veya değişiklikler “cihât defterleri”ne işlenmiştir. 19.

yüzyıl sonlarına kadar siyâkat, daha sonra rik‘a türü yazı ile tutulan bu defterlerin kaza, nahiye
gibi yerleşim birimlerine göre cami, mektep, medrese isimleri zikredilerek düzenlendiği

görülmektedir. Bunların yanında “cihât rûznâmçeleri, cihât hulâsaları” adlarıyla defterlerin
hazırlandığı da bilinmektedir. Ayrıca hurûfât ya da askerî rûznâmçe defterlerine benzer
95
96
nitelikteki defterlerin zaman zaman cihât defterleri olarak adlandırıldığı görülmektedir.

93 Mefail Hızlı, Bursa Mahkeme Sicilleri Rehberi, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi c.12, S.:1, 2003, s. 368.
94 Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Ankara, 2020, s. 35.
95 Mehmet İpşirli, “Cihet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 7, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, s. 546-547.
96 Şerife Eroğlu Memiş, Hurûfât ya da ‘Askerî Rûznâmçe Defterlerinde Yer Alan Vakıf Kurumları Dışındaki
Atamaların Kazâ-yı Kudüs-i Şerif Örneğinde İncelenmesi, OTAM, 39 /Bahar 2016, s. 76.
59

61