Page 498 - muze

4.7.1. Figürlü Süslemeler

Eski çağlarda sikke üzerinde onu basan tüccarların, varlıklı aristokrat ailelerin

bağımsız kentlerin kendilerini tanıtıcı tanrı ya da tanrıça, hükümdar, mitolojik
figürler, hayvan, bitki veya bir nesneleri yer almaktaydı. 608 Sikke basımı yayıldıkça

sikke üzerinde yer alan yazı ve motifler de medeniyetlerin kültür ve inanışına göre

şekillenmiştir.

Ortaçağ’da kültür-sanat etkileşimlerinin, inançların ve düşüncelerin tesiri
altında ortaya çıkarılan zengin süslemeler, figüratif öğeler, bitkisel süslemeler sadece

sivil ve dini yapılarda, el sanatlarında değil sanat açısından oldukça önemli olan

sikkelerde de yerini almıştır. Doğu ve Orta Anadolu’da kurulan beyliklerin
sikkelerinde insan ve hayvan figürleri, bitkisel süslemeler kullanılmış, Batı ve Güney

bölgelerin beylik sikkelerinde sadece geometrik süslemeler kullanılmıştır. Ortaçağın

son dönemlerinde geometrik süslemeler karakteristik önem kazanmıştır. Osmanlının
ilk dönem sikkelerinde de bu özellik devam etmiştir. 609 Selçuklu dönemine ait

Anadolu Selçuklu abideleri bu duruma en güzel örnektir. Selçuklu döneminde
hayvan figürleri mimari ve diğer süsleme sanatlarında en ince ayrıntısına kadar

işlenmişken, Osmanlılarda hayvan figürlerine bezeme sanatlarında çok nadir olarak
rastlanmaktadır. 610

Osmanlı süsleme sanatında Orta Asya’dan gelen göçebe (Avrasya) el sanatları
üslubunun etkileri görülmektedir. Avrasya sanatı, İslam öncesinde Orta Asya’da

dağınık şekilde yaşayan ve geniş bir alana yayılan Türkler arasında gelişmiş, sanatta

şekil ve üslup beraberliği oluşmuştur. Bu sanatın şekillenmesini sağlayan temel
faktör Şaman inancındaki doğal sembollerin bolluğu olup, aşırı sitilizasyona gidiş,

uzuvları geometrikleştirme, spiral ve düğümlerle süsleme, gövdede süsleyici
benekler, “S” şeklinde kıvrımlar, uzuvları formülleştirerek vermek bu sanatın en

belirgin özelliği olmuştur. Böylelikle figürler gerçeklikten uzaklaştırılarak dekoratif
karaktere dönüştürülmüşlerdir. 611

Katalogda sadece 1 adet (Kat. No. 180) figürlü sikke bulunmaktadır. Figürleri,
sikkenin ön yüzünde kandilin iki yanına yerleştirilmiş leylek figürleri

608 Tekin, Antik Nümismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar), s. 16.
609 Parlar, “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Sikkelerinde Görülen Geçme Motifleri”, s. 918.
610 Güney ve Güney, Osmanlı Süsleme Sanatı, s. 54.
611 Kabaklarlı, “Mangır” Nakışlı Osmanlı Bakır Paraları (1299-1808), s. 14.
489