Page 252 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Binâ'en-aleyh Kürtler, bin seneden beri Türkler ile bir halîta-i müttahide olmuşdur ki
yek-diğerinden temeyyüz ve infikâkı mümkün değildir. Kürt, lafzen Türk kelimesinin aks-i
müstevîsi olduğu hâlde dînen, rûhen ve terkîben aynı olduğunu tedkîk edenler, Kürtler'i Türk,
Türkler'i de Kürt olarak görebilir. Bugün şu vilâyât efrâdından biri Kürdî, Arabî olduğunu iddi'â
ederse ced-be-ced Türk olmadığını isbât edemez.
Amasya Sancağı'nda meskûn olan Hristiyânlar, Becenek, Kumân, Ermenî, Rûm
milletlerinden ibâretdir. Fakat Becenekler ile Kumânlar, Ermenîler ile Rûmlar'a karışmış gibi
bir hâlde olduklarından Amasya'da Hristiyânlar yalnız Ermenî ve Rûm zann olunur. [100]
Becenekler, Altay şu'besinden ayrılmış bir Türk ili olup Uygurlar'dan 262 ma'dûd idi.
Hicret-i seniyyeden iki asır kadar mukaddem Türkler'in Asyâ-yı Garbî ve Avrupa'ya
muhâcemâtı esnâlarında bunlar gelip Erzurûm, Sivas ile Trakya kıt'asında Tuna boyuna kadar
meskûn olmuşlar idi.
Becenek, "ekenek" vezninde olup "bezenek" lafzının aynı olmakla bezenmiş demekdir.
Nüzhetü'l-Müştâk'dan ve sâ'ir tetebbu'âtdan münfehim olduğu üzere Becenekler'den Erzen,
Bâbert, Zara, Kemâh, Helken oymakları târîhen meşhûr olup müslim Türkler'in Anadolu
kıt'asını istîlâ etdikleri zamâna kadar bunlar mevcûd idi.
Ersen oymağı, "Ersan Hân" demekle meşhûr bir Becenek hükümdârından türemiş olup
el-yevm Erzincân ve Türkler arasında "Erzingân" demekle meşhûr olan belde bu hükümdâr
Ersan Hân adından galat olarak Becenekler'in vatanı olmuş idi. 263
Erzurûm vilâyeti bu Ersan Hân'ın taht-ı hükmünde olan bir kıt'a [101] olduğu
münâsebetle buralara "Erzenü'r-Rûm" denmişdir. Çünkü Îrân ve Âmid vilâyetleri dâhilinde
"Ersan" nâmıyla meşhûr iki şehir olup Diyârbekir vilâyetindeki şehre "Arzân" ve Îrân'ın
dâhilindeki şehre "Erzenü'l-Acem denmişdi.
Bu oymak Türkler arasında "Ersanlu" demekle meşhûr olup mu'ahharan kabûl-i İslâm
ederek Selçûkîler'e karışmış ve ta'rîb olunarak "Erzenlü" denmişdir. Meşâhîr-i ulemâdan
Ebu'l-Hasan Alî bin Mes'ûd el-Erzenî bunlardandır. Hattâ Erzincân ve Erzurum hükümdârı
Emîr Mengücek bunlardan olmalıdır. 264
Bâbert oymağı, Bay Burt demekle meşhûr Becenek baylarından ya'nî beylerinden
birinin evlâdı olup el-yevm Bayburt nâmıyla meşhûr olan kasaba bunların merkezi idi. Bâbert,
Bayburt'un mu'arrebi olup "burt" Becenek dilinde "kurt" dediğimizdir.
Bu oymak, Selçûkîler'in Anadolu'ya bidâyet-i vürûdunda kabûl-i İslâm etmekle aslına
rücû' etmişdir. Bayburt evlâdından Kutlu Bey ve ba'dehû Hızır Bey ve ba'dehû Kâsım Bey pek
meşhûr olup Hızır Bey'in Sivas hükümdârı Eretnâ Hân ile musâdakası vardır. Allâme-i meşhûr
Ekmeleddîn Muhammed Bâbertî bu kasabadan, belki bunlardandır. [102]
Zâra oymağı, Becenekler'den "Sârâ" demekle meşhûr bir bayın evlâdı olup merkezleri
Sivas vilâyeti dâhilinde Zâra kasabası idi. Zâra'nın aslı olan Sârâ, Türkmenler'in "sarı" dedikleri
avcı bir kuş olup "saru" bülbüle denir. Bunlar mu'ahharan kabûl-i İslâm etmiş cesûr adamlar
olmakla evâ'ilde başıbozuk olan cesûr askere "sarıca" denmişdir.
Kemâh oymağı, Beceneklerden "Kimâk" nâmında bir kimsenin evlâdı olup meskenleri
el-yevm "Kemâh" nâmıyla meşhûr olan kasaba ve havâlîsi idi. Kemâh ve Kemah'ın aslı olan
"Kimâk ve Kimâk" bizim "kimük, kemük" dediğimizin aynıdır.

262 Uygurlar, Oğuz Hân ile Pars Hân arasında olan atalardan ayrılmış oymaklara denmişdir. Bunlara umûmen
"Hıyâtile" denir.
263 Ersan ve Ersen, def'aten savlet ve ibrâz-ı metânet eden şeye denir. Bu münâsebetle hayvân-ı sâ'il olun esede
ve şimşîr ağacı gibi metîn olan acı bâdem ağacına denmişdir. Fakat aralarını tefrîk için esed ma'nâsına olan
"arsan" kelimesine bir lâm ilâvesiyle "arslan" denmişdir. Erzen lafzı bu "ersen" kelimesinden mu'arrebdir.
264 Çünkü Mengücek, Tengricik ya'nî küçük tengri demekdir. Böyle ad Oğuz tîresinde ba'de'l-İslâm yokdur.
Binâ'en-aleyh emîr-i müşârün-ileyhin kabûl-i İslâmından mukaddem vaz' edilmiş olduğu âşikârdır. Becenek
ve Harezm Türkleri'nin dilinde bengü, bengi, mengü, mengi lafızları "tengri" dediğimizdir.
550
251