Page 57 - muze

pek çok yerinde yeni darphaneler açılmıştır. Sadece Anadolu’da yaklaşık yirmi

darphanenin hizmet verdiği bilinmektedir. Fakat daha sonra bu darphanelerin bazılar
kapansa da bazıları yeniden açılmıştır. 324

Osmanlıda darphaneler üç yıllığına işletilmek üzere mukātaa 325 olarak iltizama

verilmiştir. Altın, gümüş ve bakır para darbı müstakil birer mukātaa sayıldığından

her üç madenin para darbı aynı mültezime farklı fiyatla verilmiştir. 326 İstanbul’un
fethinden sonra Osmanlı merkezi bir yapıya kavuşmuştur. Darphaneler

merkezileştirilerek İstanbul Topkapı Sarayı’nın avlusunda Darphane-i Amire
kurulmuştur. 327

Osmanlıların Anadolu’nun tamamına hâkim olmasından sonra mültezimler
vasıtasıyla çok sayıda darphane kurulmuş, sonrasında merkezi hükümetin

kontrolüyle darphane sayısı azaltılmıştır. 328

Süleyman I (Kanunî Sultan Süleyman) ve Selim II dönemlerinde yetmişin

üzerinde darphanenin faaliyet gösterdiği bilinmektedir. Maliyeti yüksek ocakların
kapanması ve darphanelerin maden tedarikinde zorlanması sonucunda darphaneler

zamanla kapanmaya başlamış, 17. yüzyılda ancak belli başlı merkezlerindeki

darphaneler para basabilmiştir. 18. yüzyılda Osmanlı’da darphane önemli bir kurum
haline gelmiştir. Darphaneler para basmanın yanında bazı mukātaaların idaresinin de

verildiği ve değişik mukātaaların toplandığı bir hazine durumuna gelmiştir. 1826
yılında darphanenin idare ettiği mukātaalar, Mukātaa Hazinesine devredilmiştir.

1835’te ise iki kurum birleştirilerek darphane Defterdarlığı oluşturulmuştur.

Tanzimat’tan sonra darphane Maliye Nâzırlığı’na bağlanmış, Cumhuriyet
Döneminden sonra darphanenin adı Darphane-i Millî olarak değiştirilmiştir. Damga

Matbaası ile birleştirilen Darphane-İ Milli, Maliye Bakanlığı’na dâhil edilmiştir. 329

Anadolu’da faaliyet gösteren altın darphanelerinden en önemlileri Gümüşhane,

Erzurum, Edirne, İzmir, Amasya, Amid (Diyatbakır), Bursa, Kostantiniye’de
(İstanbul) yer almaktadır. Anadolu dışında ise Halep (Suriye), Tilimsin (Cezayir),

324 Halil Sahillioğlu, “Darphane”, Anadolu’da Paranın Tarihi, ed. Bülent Arı, Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası Yayınları, Ankara 2011, s. 216.
325 Mukataa, mülkiyeti devlete ait olan arazilerin özel şahıslara ve kurumlara kiralanmasıdır.
326 Sahillioğlu, “Darphane”, C. 8, s. 503.
327 Damalı, Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C. 1, s. 41.
328 Bilhan Akçaşar, “Haritalarla Türkiye’de Darphaneler”, Anadolu’da Paranın Tarihi, ed. Bülent
Arı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Yayınları, Ankara 2011, s. 301.
329 Sahillioğlu, “Darphane”, C. 8, s. 503.
48