Page 63 - muze

Hakkâk İşareti

Hakkâk, Arapça hakk (كح) “bir şeyi diğerine sürtmek, kazımak” kökünden

türetilmiş olup, taş, maden, fildişi, ahşap gibi çeşitli sert maddeler üzerine oyma ve
kazıma sanatı yapan sanatçılara denilmektedir. 353 Devlete ait madeni para, madalya

ve nişan gibi değerli şeylerin tasarlanıp basıldığı yerde çalışan hakkaklara ise

“Darphane Hakkaklığı” ismi verilmektedir. 354 Hakkakların sikkeler üzerine nakışları
işlerken sikke kompozisyonuna kendilerine özgü işaretler ve harfler koymalarıdır. 355

İşaret Harfler

1691-1807 (H.1102/1222) yılları arasında basılan sikkeler üzerine konulan
işaret harfler ve sembollerdir. 356 Osmanlı Devleti’nin sınırları fetihler sonucunda

genişlemiş ve Osmanlı akçeleri pek çok farklı darphanede basılmaya başlamıştır. Bu

durum darphanelerin denetimini zorlaşmıştır. Basılan sikkelerin denetimin
zorlaşması, maden ayarlarının oynanmasıyla elde edilen haksız kazanç sonucunda

Sultan II. Mustafa bir ferman yayınlayarak yeni sikkeler üzerine damga vurulmasını
ve sahib-i ayara ait işaret ve harfler kullanılmasını emretmiştir. İşaret harf

uygulaması ilk olarak devletin işlettiği, altın ve gümüş sikkelerin basıldığı İstanbul

ve Mısır darphanelerinde gerçekleştirilmiştir. İstanbul darplı sikkelerde Sultan II.
Süleyman 1687-1691 (H.1099/1102) döneminden, Mısır baskılı sikkelerde III.

Ahmed 1703-1730 (H.1115-1143) döneminden itibaren işaret harfler kullanılmaya
başlanmıştır. İşaret harf uygulamasına II. Mustafa dönemi İstanbul darphanelerinde

basılmış sikkelerde de rastlanılmaktadır. İstanbul’da III. Mustafa 1757-1774

(H.1171-1187) dönemi, Mısır’da ise III. Selim 1789-1807 (H.1203-1222)
döneminden sonra işaret harf uygulamasına son verilmiştir. 357

III. Ahmed dönemine ait altın sikke üzerinde “23-K-A10-mim” kodu

okunmaktadır. Bu kod, sikkenin 23. Osmanlı Sultanı III. Ahmed döneminde

İstanbul’da basıldığını, saltanat yılı olarak 1115 yılının bulunduğunu ve işaret harf
olarak “mim” harfinin yer aldığını göstermektedir. 358

353 Mehmet Zeki Kuşoğlu, “Hakkaklık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 15, Türkiye
Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 204.
354 M. Zeki Kuşoğlu, Tarihin Görgü Şahitleri Osmanlı Mühürleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi
Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2009, s. 68.
355 Yılmaz, İznik Müzesi’nde Bulunan Osmanlı Dönemi Sikkeleri, s. 39.
356 Damalı, Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C. 1, s. 37.
357 Damalı, Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C. 6, s. 1868.
358 Damalı, Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C. 1, s. 37.
54