Page 208 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

"Çelebi Sultân Mehmed Hân" hazretlerinin medresesi "Sultâniye-i Merzifon" demekle
meşhûr olup "Ferîdeddîn Mehmed Devvânî", "Seydî Şemseddîn Ahmed Kırîmî", "Rükneddîn
Abdülkerîm Amâsî", "Nizâmeddîn Abdurrrahmân Âfitâbî" gibi fuzalâ 1260 târîhlerine kadar
bu medrese müderrisliğinde iştihâr eyledikleri hâlde mu'ahharan usûl-i verâset bu medreseyi
dûçâr-ı ta'tîl etdiğinden bir müddet esliha-i askeriyye deposu olmuş ve yakın zamânlarda
i'mârına himmet buyurulmuşdur.
"Medrese-i Dürriyye" demekle ma'rûf olan "Dürrî Efendi"nin medresesi evkâfını
mahdûmu "Şeyhü'l-islâm Mustafa Efendi" tanzîm etdiği münâsebetle "Dürrîzâde Medresesi"
denmiş ise de medreseyi pederinin yapdırdığı kayden müsbetdir. Bu medrese-i âliye diğer
medâris gibi bir sülâle-i [406] ilmiyye idâresinde bulunduklarından her birinin müderrislerini
ta'dâda burada hâcet görülmemiş ve bâb-ı sânîde sülâle re'îsinin tercemesi zeylinde zikr
edilecekdir.
Merzifon Kazâsı "Merzifon, Merzifonâbâd, Gelgiras" nâmlarıyla kadîmen üç kazâdan
müteşekkil olup 1296 teşkîlâtında "Merzifonâbâd Kazâsı" ilgâ olunarak hâvî olduğu kurâdan
ekserîsi "Hacıköyü Kazâsı"na ve bir kısmı dahi "Merzifon Kazâsına" verilmişdir. Kadîmen
merkezi "Bulak Kasabası" olup el-yevm "Hacıköyü Kazâsı"nda bir köydür. Ba'dehû "Gelgiras
Kazâsı" da ilgâ ve kurâsı Merzifon Kazâsı"na ilhâk edilip Merzifon Kazâsı tevsî' olunarak dört
nâhiye i'tibâr edilmişdir:
1- "Alıcak Nâhiyesi"dir ki: Kazânın garb-ı cenûbîsini ihâta eder. Anadolu nâzırı olan
Tatar kumandanı meşhûr "Alıcak Noyin"in bu nâhiye umûmen çiftliği olduğu münâsebetle 670
târîhinden beri tesmiye edilmişdir. Nâhiyede bu kumandanın adından başka bir eseri yokdur.
Mu'ahharan evlâdı kabûl-i İslâm edib ahfâdından ba'zıları burada ikâmet etmişlerdir. Meşhûr
"Çayırköylü Ahmed Paşa" bu nâhiyedendir.
2- "Zoğu Nâhiyesi"dir ki: Kazânın şark-ı şimâlî taraflarını ihâta eder. Nâzır-ı
mûmâ-ileyh "Alıcak Noyin"in kethüdâsı, vekîl-i umûru zâlim-i meşhûr "Zoğay" nâm bir Tatar
beyinin bu nâhiye çiftliği [407] olduğu münâsebetle 700 târîhlerinden beri tesmiye edilmiş ve
galat olarak "Zoğu" denmişdir. Bunun evlâdı, ahfâdı bu nâhiyede ikâmetle benâm olmuşlar idi.
Vüzerâdan "Timur Süleyman Paşa" ve birâderi beylerbeyi "Cevher Paşa" "Zoğu" nâmıyla
meşhûr köydendir.
3- "Gelgiras Nâhiyesi"dir ki: Kazânın cenûb taraflarını tamâmiyle ihâta eder. Kadîmen
"Gelingiras" nâmıyla muharrer olup "Kiras Hâtun", "Alıcak Noyin"in kerîmesi ve "İzzeddîn
Mehmed Pervâne Bey"in zevcesi olduğuna binâ'en gelin olduğu zamân bu çiftliğe mâlik
olduğundan tesmiye edilmiş ve ba'dehû tahfîf olunarak "Gelgiras" denmişdir. Bu hâtûnun
merkez-i nâhiye olan "Gelingiras Karyesi"nde bir hamâmı vardır. Buradan zuhûr ve "Sultân
Mehmed Hân-ı Sânî" hazretlerinin devrinde temâyüz eden "Hayreddîn Hızır Paşa" burada bir
câmi-i şerîf ve mahdûmu "Hasan Paşa" bir medrese ve mekteb binâ etmişlerdir. Kadîmen burası
merkez-i kazâ olduğu hâlde mu'ahharan tedennî etmişdir. El-yevm âsâr-ı medeniyye harâbeleri
görülmekdedir.
4- "Gümüştekin Nâhiyesi" olup: Kazânın garb taraflarını ihâta eder. Bu nâhiye,
hükûmet-i Dânişmendiye re'îsi bulunan "Melik Ahmed Dânişmend Gâzi" oğlu "Gümüştekin
Gâzi"ye nisbet edilmekdedir. "Bulak Kazâsı" nâmıyla ma'rûf olan kazâya merbût iken
mu'ahharan kurâsıyla beraber Merzifon'a ilhâk edilmişdir.
Merzifon Kazâsı'nda ricâl-i Osmâniye'den dört sülâle-i mühimme neş'et [408] etmişdir.
Biri "Devlet Hâtun" kethüdâsı "Yûsuf Paşa Sülâlesi" olup müşârün-ileyhânın evkâfına dört yüz
sene kadar mütevellî olarak "Şehsüvâr Paşa, Ahmed Paşa" gibi ricâl-i devlet yetişdirmişdir.
Diğer "Gelgiraslı Sülâlesi" olup "Hayreddîn Paşa, Hasan Paşa" bunlardandır. Öbürü "Ramazân
Sülâlesi" olup re'îsü'l-küttâb "Mehmed Bey", iki kazasker, on kadar mevâlî gibi ricâl-i
kalemiyye ve ilmiyye yetişdirmişdir. Dördüncüsü sadr-ı esbak "Kara Mustafa Paşa Sülâlesi"
olup son iki sülâle İstanbul'da ikâmet ve iştihâr etmişlerdir. Tarîkat-ı Sünbüliyye pîri "Sünbül
Sinâneddîn Yûsuf Efendi" hazretleri Merzifon'un yetişdirdiği kibâr-ı evliyâdır.

195
207