Page 223 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

Yılbaşı ibtidâ Mart'ın altıncı ve ba'dehû ta'dîl olunarak birinci günü olduğu cihetle dokuzuncu
[22] günü "Uşlan" 224 demekle meşhûr olarak bayram sayılmışdır. Bu aya "Ârâm" dahi denir.
Hasret olunacak ay demekdir.
2- Abrul: Halkı arbacak ya'nî meshûr edecek ay demekdir. Efsûn okumak ve sihr etmek
ma'nâsına olan "Arbamak" masdarından me'hûz olup "Abramak" dahi denir. "Torba-Tobra"
gibi. Bu aya "İkind" dahi denir. İkinci ma'nâsınadır. Maksad Nîsân ayıdır ki "Abril" dahi
denmekdedir.
"Uşlan Günü", hâkân bütün ulus hânlarını da'vet edib onlara ve bütün askerine ziyâfet
verdiği gibi vüzerâ, ümerâ ve agniyâ dahi bütün ma'iyyeti efrâd ve akrabâ ve ehibbâsına ziyâfet
verirler idi. Îrânîler bu âdet-i kadîmeyi Tûrânîler'den alıp "Nevrûz" demişlerdir.
3- Bayuz: İnsânı neş'e ve neşâtıyla bayacak ay demekdir. Moğol tîresinde "Maygun
(Baygun)" gibi "Mayguz ve Mayuz" denilmiş ve ba'dehû Rûmlar "Mayıs (Mayız)" şeklinde
isti'mâl etmekle bu da Rûmca zann olunmuşdur. Bu ayın on ikinci gününden i'tibâren üç günü
bayram olup "Bayka (Mayga)" nâmı verilmiş idi. Bu aya "Üçünc, Üçünd" denir. Üçüncü ay
demekdir.
4- Başal: Azık başaracak, başak toplayacak ya'nî mevsim-i [23] hasâd olan ay demekdir.
Bu ayın Türkler arasında ikinci derecede meşhûr olan bir adı da "Esrân"dır. "Esramak,
Üzürgemek" ya'nî esirgemek masdarından me'hûz bir sıfat olup "Esîrân" dahi denmekle
ba'de't-ta'rîb "Hazîrân, Hezîrân" denmiş ve ikinci birinciye galebe etmişdir.
5- Tamûz: Harâreti tezâyüd eden ay demekdir. Tezyîd-i harâret eylemek, nakl ve tahvîl
etmek ma'nâsına olan "Tammak" masdarından me'hûz olup hamâma "Tamur" ve cehenneme
"Tamuk-Tamu" ve kuvve-i hâssa-i ma'lûmeye "Tamak-Damak-Dimâg" ve harekât-ı
garîziyyeyi nakl ve tahvîl eden a'zâya "Tamar-Damar" ve tercümâna "Tamcı-Taman" denmesi,
bu aslın fürû'u olduklarını gösterir. Elsine-i âmmede müsta'mel olan "Temmûz" bu Tamûz'un
aynıdır. Rûmcası değildir.
6- Berkit: Kavî, salâbetli ve berk olan şeylere denir ki kurak ve sıcak ay demekdir.
Moğol tîresinde "Merkit" ta'bîr edilen bu aya ba'dehû "Oğuzit" denmişdir. Oğuz Hân, bu ayda
câlis-i taht-ı hâkânî olduğu cihetle ona nisbet edilmişdir. "Oğuzit" kelimesini ba'dehû Rûmlar
"Oğuzitus ve Ogustus" şekline sokup Rûmca zann etdirmişlerdir. Maksad Ağustos ayıdır.
7- Oylal: Müşâvere ve müzâkere edilecek ay demekdir. "Oylak" dahi denir. Müzâkere
ve ibrâm etmek ma'nâsına olan "Oylamak" masdarından me'hûz olup Oğuz Hân bütün ukalâ-yı
memleketi cem' ederek her yıl bu ayda bir meclis-i meşveret akd eylediği münâsebetle tesmiye
edildiği mervîdir. [24] "Eylül" dediğimiz bu "Oylal" kelimesinden muhaffefdir. Bu ay "Ciyân
(Kûyân)" demekle de mezkûrdur.
8- İpaç: Parlak bir ay demekdir. İpek vezninde "İpeç" dahi denir. Gûyâ Oğuz Hân bu
ayda düşmanlarını bozup parlak bir muzafferiyet kazandığı münâsebetle tesmiye edilmiş,
ba'dehû ta'rîb olunarak "İbâc, İbânc ve İbîn" denmişdir ki "Teşrîn-i Evvel" demekdir.
9- Tibâr: Mukâvemet edecek ay demekdir. Moğol tîresinde "Timâr" ve ba'dehû ta'rîb
olunarak "Dimâr" denmişdir. Bâlâda ma'nâsı ve fürû'u beyân edilen "Tibmek" masdarından
me'hûz olup "Teşrîn-i Sânî" demekdir. Bunlar mehcûrdur.
10- Tigir: Şerha şerha olmuş, yarılmış yâhud değişmiş olan nesneye denir. "Digir"
nâmıyla mukayyed olan bu ay, "Kânûn-ı Evvel" olup güz mevsimi tebeddül etdiği münâsebetle
tesmiye edilmiş olmalıdır. Müdevver ve değirmi olan şeylere de lugaten "Tigir, Tegir" dendiği
vardır.
11- Ogat: Ogacak, kudret ve metânet gösterecek ay demekdir. Ta'rîb olunarak "Vugât,
Hükât, Vugad" nâmlarıyla mukayyed olan bu ay "Kânûn-ı Sânî" olup bürûdetin şiddetine karşı
metânet göstermekden kinâye olmalıdır. Aslı bâlâda geçdi. Bunlar da mehcûrdur.

224 "Uşlan", "Uşan ve Üşücü" demekdir. Koşup bir yere birikmek ma'nâsına olan "Uşmak" masdarından
me'hûzdur. Lam, sonradan ilhâk edilmişdir. "Arsamak" masdarından "arsan (arslan)" ve "kapan (kaplan)" gibi.
521
222