Page 261 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

ve meşrûhâtdan müstefâd olduğu üzere Tûrânîler bütün Asyâ'ya tedrîcî ve fâtihâne bir sûretde
hicret-i seniyyeden dört bin sene kadar evvel intişâr etmişlerdir.
Bu sûretle Küçük Asyâ'ya gelen Tûrânîler'den Hıtâyîler, ya'nî Kutay (Hitit) oymakları
Irâk kıt'asından Ak ve Karadeniz'e doğru yayılıp [120] Kızılırmak havzasında Togâyîtler ve
bunlara mu'âvin olan oymaklar meskûn olmuşlar idi. Binâ'en-aleyh bu kıt'a "Togâyît, Tohâyît"
demekle meşhûr olmuşdur. Togay'a mensûb demekdir. 272
Fransa akademiyası a'zâsından müverrih-i meşhûr Luba diyor ki: "Kapadokya, edvâr-ı
kadîmede bir kıt'a-i cesîme olup nâmı Bîsütûn Dağı'nda Dârâ kitâbelerinde "Katpatoha"
şeklinde mahkûkdur. Müverrih-ı meşhûr Lagard ile Kibert gibi müdekkiklerin istihrâcına
nazaran "Katpa" ve "Toha" kelimelerinden mürekkeb bir alem-i mahsûs olup "Toha tarafı"
demekdir. Mu'ahharan Yunânîler tahrîf ederek "Kapadokya" demişlerdir".
Kapadokya kıt'asında Tûrânîler'den ibtidâ hükûmet eden Togâyîtler olup şimdiki Zile
şehrini merkez-i vatan ittihâz ederek oraya "muhterem vatan" ma'nâsına olan "Silây" nâmını
vermişler idi. Mu'ahharan "Zelâ, Zilâ" denip el-yevm "Zile" denmekdedir. Togâyîlerden Harkâr
Hân 273 orada bir şehr-i müstahkem binâ ve "Harkarit" tesmiye eylemiş ve ba'dehû
"Karkariyye" 274 denmiş ise de "Zile" nâmı galebe etmişdir.
Ba'dehû Togâyitler şimdiki Tokat şehrini binâ edib orayı [121] merkez ittihâz ederek
"Togât, Tohât" denmişdir. Togât, "Togayît" kelimesinden muhaffefdir, "kelây, kelâyît, kelât"
gibi, "Togâylı" demekdir. Târîh-i Âl-i Dânişmend'de "Tôhya, Tôkya, Tûkye, Dûkye" ve
Nüzhetü'l-Müştâk'da mu'arreb olarak "Tuhât" nâmlarıyla mukayyed olan şehrin "Tokat" olduğu
Mirkâtü'l-Cihâd'da mestûrdur.
Sibâsîtler dahi Tûrânîler'den büyük bir oymakdır. Sibâsît, "Sivasît" kelimesinin aynı
olup "sâvâs, sivâs" Hıtâ dilinde "sivimli" ya'nî bizim lehcemizde "sevimli, sevgili demekdir.
Sivasîtler şimdiki Sivas şehrinde ve havâlîsinde meskûn olup bu şehri binâ ve "Sivasît" tesmiye
etmişlerdir. Mu'ahharan Yunânîler "Sibâsît, Sibâst" nâmıyla kayd etmişler ise de
mensûbun-ileyhi galebe edib "Sivas" nâmı şöhret bulmuşdur.
Es-Seb'u's-Seyyâr'da es-Seyyid Muhammed Rızâ Efendi, "Sivas şehrini Sâves bin
Batrûs bin Yûnât ibni Tarsûs binâ etmişdir" diyor. Yunân kisvesine girip tağyîr-i şekl eden şu
isimler Tûrânî olup Sevâs bin Bâtûr bin Yunât bin Tîrâs olduğu meydândadır. "Bâtûr" "cesûr
ve kahramân", "yûnât" "yügrük at" ma'nâlarına olduğu bizim lugat kitâblarımızda muharrerdir.
Sevâs ve Tîrâs adları ma'lûmdur.
Tevârîh-i şarkiyye ve garbiyyenin verdikleri şu ma'lûmât-ı mufassaladan müstebân
olduğu üzere Küçük Asyâ, pek kadîm zamândan beri ve Ermenîler'den, Yunânîler'den
mukaddem Tûrânîler'in öz vatanı, anayurdu [122] olduğu münâsebetle Tûrânîler Küçük
Asya'ya "Anadol" nâmını verdikleri meydândadır.
Çünkü Anadol, "karakol" vezninde te'sîs ve temekkün edilen yere ya'nî mekân-ı ikâmet,
esâs-ı vatan olan yere denir. "Te'sîs ve temekkün etmek" ma'nâsına olan "anatmak"
masdarından me'hûz olup "anatol" şeklinde bir sîga-i mekândır. Ebû Hayyân Endülüsî ve
Ahmed bin Mühennâ lugat-nâmelerinde "anadı ve anatıtı", "essese ve temekkene" sûretlerinde
muharrer olup müte'addî ve lâzım olduğu anlaşılır. Lugât-ı Tûrâniyye'de "ana, anât, anâc, anâr,
anagul, anâl, anamûr, anây" gibi kelimât-ı müştaka ve müsta'mele bu masdarların Tûrân
lugatında mevcûd olduğunu irâ'e eder.
Anadolu'da devr-i Selçûkî'de ve daha sonra dokuzuncu karn-ı hicrîye kadar yapılan âsâr
ve mebânî-i cesîme kapıları üzerinde umûmen "Anadol"(لوطانا) nâmı mahkûk olduğu gibi
Amasya'da 708'de ikmâl edilen Dâru'ş-Şifâ'nın kapısı üzerinde "Emîr-i Anadol Ahmed" nâmı
mahkûk ve Ikdu'l-Cümân gibi pek çok tevârîh-i Arabiyye'de "Anadol" nâmı mestûrdur.

272 Togay, "tâli' ya'nî doğucu" ma'nâsına olup mu'ahharan "toha" denmişdir. "Togâr, tohâr" gibi.
273 Harkâr "Irgâr" lafzından mu'arreb olup "sıçrar ve hücûm edip atlar" ma'nâsınadır. Avcı kuşlardan birine
denmişdir.
274 Karkariyye, Târîh-i Âl-i Dânişmend ve Mirkâtu'l-Cihâd kitâblarında Zile'nin diğer nâmıdır.
559
260