Page 263 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

Müverrih-i meşhûr Lö Norman ile Maspero târîhlerinde "Hitit hükümdârı Saru Hân'ın
müttefiki olan Misiyen hükümdârı İliyon dedikleri" ve Mu'cemü'l-Buldân'da mezkûr olan
Ilıkan bin Sâm, Amasya hükümdârı İli Hân'dır. Saru Hân, bâlâda mezkûr olan Atıg Hân'ın
hafîdi ve Sablûl (Sabûl) Hân'ın oğludur.
Mu'cem'de İli Hân'ın pederi gösterilen Sâm, her hâlde Mukaddime'de beyân olunduğu
[126] üzere Sülîm olmalıdır. Çünkü Sâm bin Nûh'un İli Hân nâmında bir oğlu ma'lûm değildir.
Fakat bâlâdaki Amâs Hân'ın bi'z-zât oğlu olamaz. Belki ahfâdından olabilirse de aralarında kaç
vâsıta olduğu mechûldür.
Müverrih-i meşhûr Lö Norman'ın tahmîni üzere İliyon (İli Hân) mîlâd-ı Îsâ'dan 1340
ya'nî hicret-i nebeviyyeden 1922 sene evvel ber-hayât olup kable'l-hicre 1893'de Hitit
hükümdârı Batur Hân ile Mısır harbinde bulunmuşdur.
Şu kayda nazaran İli Hân, Hitit hükümdârı Batur Hân ile pederi Saru Hân zamânlarında
yaşadığı ve tûl müddet Amasya hükümdârı olduğu ve Târîhu'l-Kâmil'de mezkûr olan "Ûsût"
vasfına nazaran âkil ve müdebbir olması lâzım gelir. Hıtâ dilinde "ili ve ilis", bizim lehcemizde
"iylik" dediğimizin aynıdır. Binâ'en-aleyh İli Hân, İlis Hân demekle dahi ma'rûfdur.
İlis Hân, Anadolu'da kesb-i iktidâr ederek bâlâda zikri geçen Sûlît ve Kârît dâ'irelerini
taht-ı inkıyâdına alıp oğullarından Sülîm Hân'ı Sûlît vâlîliğine ve Amâs Hân'ı da Kârît vâlîliğine
nasb ve irsâl eylediği maznûn ve üçüncü oğlu Bârûm Hân'ı Amasya hükümdârlığına nâmzed
eylediği müsbetdir.
Çünkü şimdiki Teke ve Menteşe sancaklarının hâvî olduğu kıt'a kadîmen "Lisît, Lisiyâ"
demekle meşhûr ve Süli kabîlesi efrâdıyla meskûn ve Sülîm nâmında bir kimsenin nüfûzuna
münkâd olduğu Mir'âtü'l-İber gibi pek [127] çok târîhlerde mezkûrdur. Lisît, "İlisît" lafzından
muhaffef olduğu meydândadır.
Kezâlik eski Karya kıt'asından ayrılmış olan Karesi sancağını hâvî olan kıt'a kadîmen
"Misît, Misiyâ" demekle meşhûr ve hâlâ Karesi sancağı dâhilinde Amasya nâmıyla müsemmâ
bir nâhiye mevcûd ve Misît lafzı da Amasît kelimesinden muhaffef olduğu tevârîh-i şarkiyye
ve garbiyyenin kuyûduyla müsbetdir. Şu kadar emârât-ı târîhiyye her hâlde bir zannı tevlîd
edebilir.
İlis Hân'ın vefâtından sona üçüncü oğlu Bârûm Hân Amasya hükümdârı oldu.
Mu'cemü'l-Buldân ve Seb'us-Seyyâr bunu Rûm bin İlikan nâmıyla zabt ediyor. Her hâlde Rûm,
"Bârûm" lafzından murahham olmalıdır. Çünkü Amazonlar'dan ayrılmış olan Bermît (Barumît)
oymağı ma'lûmdur. Rûm adı Tûrân lehcesinde gayr-i ma'lûm olup nüssâhların sehvi,
müverrihlerin tahrîfi Bârûm lafzını Rûm şeklinde gösterebilir.
Bârûm Hân, Amasya'da kaç yıl hükûmet etdiği ma'lûm değildir. Ancak târîhen mazbût
olduğu üzere Tîrâs, Karsân adlı iki oğlu vardır. Bârûm Hân, kendi oğlu Tîrâs Hân'ı birâderi
Sülîm Hân yerine Sûlît bârlığına ya'nî vâlîliğine nasb ve irsâl ve diğer oğlu Karsân Hân'ı da
Amasya hükümdârlığına nâmzed eylediği maznûndur.
Çünkü es-Seb'u's-Seyyâr'da mestûr olduğu üzere Lisiya kıt'ası dâhilinde olan şimdiki
Tarsûs şehrinin bânîsi Tarsûs bin Rûm bin İlikan olup tevârîh-i garbiyyede ve bilhâssa
Mir'âtü'l-İber'de [128] bu Tarsûs nâmının "Terâsîs" olduğu mezkûrdur. Terâsîs, Tîrâs demek
olup Yunânîler bunun âhirine yalnız bir sîn ilâve ederek Terâsîs ve Arablar dahi ta'rîb eyleyerek
Tarsûs demişler.
Bârûm Hân'dan sonra oğlu Karsân Hân Amasya hükümdârı oldu. Bi'l-umûm tevârîh-i
şarkiyyede mezkûr olan Harşene bin Rûm bin İlikan işte bu Karsân Hân'dır. Mukaddime'de
beyân olunduğu üzere buna müverrih Teksiye (Texier) "Karisin" nâmını veriyor.
Karsân, Tûrân lugatında "Sinkâb (Sincâb)"dan büyük ve karnı çil bir nevi yırtıcı
hayvânın adı olup tilki ve mâniye benzer. Buna bizim lehcemizde "karsâk" denmişdir.
Müverrih-i meşhûr Morgan'ın verdiği ma'lûmâta nazaran Mısır hükümdârı Üçüncü
Ramses ve ba'dehû Âsûr hükümdârı Taglat Pal Asâr zamânlarında Hitit devleti dâhilen ve
hâricen tevâlî eden muhârebâtda mağlûb ve ba'dehû munkarız olarak Aydın, Adana, Ankara

561
262