Page 264 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

cihetlerinde yeni hükûmetler teşekkül etmekle Hititler'den bir kısmı Mısır ve Âsûr devletlerine
ve yeni teşekkül eden hükûmâta tâbi' ve bir kısmı da Amâsît ve Lâzît hükûmetlerine ilticâ
etmişler idi.
Hitit devlet-i müttefikasının inkırâzından Amâsît hükûmeti dahi müte'essir olup dâ'ire-i
nüfûzu daralmış; şimdiki Amasya, Tokâd, Canik, Çorum, Sivas, Karahisâr-i Şarkî, Yozgat
sancaklarından müteşekkil bir kıt'aya münhasır kalmış, bu dâ'ireye dahi Harşenûn denmişdir.
Kapadokya [129] kıt'asının Kayseriyye livâsını ve havâlîsini gâ'ib etdiği cihetle Kapadokya iki
kısma ayrılmışdır.
Merâsıdu'l-Ittılâ'da mestûr olduğu üzere Harşenûn bir kürenin ya'nî bilâd-ı adîdeden
müteşekkil bir kıt'anın ismi olup Harşene beldesi bu kıt'anın merkez-i hükûmetidir. Harşenûn,
"Karsânûn" lafzından mu'arreb olup "Karsân'a âid ve mensûb olanlar" demekdir. Amâs
"Amâsûn" ve Kutây "Kutâyûn, Kutâgûn" ve Kirâs "Kirâsûn" gibi. Binâ'en-aleyh Amazon
yerine "Karsânûn, Karzânûn" kâ'im olmuşdur.
Müverrih-i meşhûr Morgan'ın ifâdesinden müstebân olduğu üzere Tûrânîler'den Hititler
takrîben hicretden üç bin sene evvel Küçük Asyâ'ya gelip te'sîs-i hükûmet ve 1280 yıl kadar
Anadolu'da neşr-i medeniyyet ederek kable'l-hicre 1822 senelerinde münkarız olmuşdur.
Anadolu Tûrân hükümdârlarının ya'nî hâkânlarının adları bâlâda mezkûr olan Silsile'de
muharrer görülmekle nakl edildi.
Zikr edilen esâmî-i hükümdârân-ı Tûrân'dan müstefâd olduğu üzere bunlar dört
sülâleden ibâretdir. Dördüncü sülâlenin isimleri tâm olarak bulunamadı. Bunların isimlerinde
nâkıs ve zâ'id olabilir. Fırât kenârında vaktiyle pek ma'mûr olan "Hit" beldesi, Hitit adından
galat olarak bunların nâmını muhâfaza etmekdedir.
Avrupa müdekkikleri nukûd-ı vâfire, himem-i azîme sarf ederek Anadolu'da hafriyyât-ı
mühimme icrâsıyla şu hakîkatlerden bir kısmını meydâna çıkardıkları [130] ve mütebâkîsini de
çıkarmağa çalışdıkları hâlde biz Tûrânîler, kendi milletdaşımız olan şu Hititler hakkında
bî-haber bulunuyoruz.
Amasya hükümdârı Karsân Hân, Hitit devlet-i müttefikasının inkırâzı üzerine dâ'ire-i
hükûmetini muhâfaza altına almağa mecbûr olup Amasya'nın şimâlinde kâ'in yüksek bir dağın
tepesinde bir kale-i metîne binâ etmekle orayı makarr-ı hükûmet ittihâz ve kendi adıyla tesmiye
etmiş ve mu'ahharan ta'rîb olunup "Harşene" denmişdir. Tevârîh-i garbiyyede "Karisini"
mestûrdur.
Ba'dehû encüm-perest kavirlerinin ya'nî vâ'izlerinin makarr-ı ikâmeti olmakla "Kavira"
tesmiye edilmiş ve kutlu sayılmış olan Nîksâr şehrinin şimâl-i şarkîsinde kâ'in yüksek ve üzeri
düz bir dağ üzerine diğer bir kal’a-i metîne inşâ edib ona da "Karsân" nâmını vermiş ve ba'dehû
Rûmlar bunun âhirine bir sîn ilâvesiyle "Karsanûs, Harsânûs" demişdir. Mu'ahharan Romalılar
Diyopolis, ba'dehû Niyuksâr tesmiye etmekle bundan galat olarak "Nîksâr" kalmışdır.
Müverrih Morgan'ın zabtından istidlâl olunduğu üzere Karsân Hân'ın hicret-i
nebeviyyeden 1822 yıl kadar evvel Amasya'da hükûmet eylediği ma'lûm olabilirse de kaç yıl
hükûmet sürdüğü anlaşılamadı. Ancak yirmi otuz seneden ziyâde icrâ-yı hükûmet eylediği,
zamânında müte'addid kale inşâ ve Amazon dâ'iresi Harşenûn nâmına tahvîl edilmesinden
istidlâl olunmakdadır. Ba'dehû oğlu Sülîm Hân Amasya hükümdârı olmuşdur. [131]
Sülîm Hân zamânında Çanakkale civârında birçok hurâfâtın masdarı olan Truva
harbinde münhezim olan Yunânîler'den büyük bir kısmı Akdeniz ve diğer bir kısmı da
Karadeniz sevâhiline ilticâ ederek Harşenûn dâ'iresi dâhilinde olup o zamân Sânîtler'in meskûn
olduğu şimdiki Canik (Sânit) taraflarına ilk olarak gelmişlerdir.
Sülîm Hân pederinin binâ etdirdiği Harşene kalesini ikmâl ederek orada ikâmet
etmişdir. Ba'dehû oğlu Amâs Hân Harşenûn hükümdârı olup akvâm-ı mütecâvire ile harb
eylemiş ve Amentâs nâmıyla meşhûr olmuşdur. Ba'dehû oğlu Tânûş Hân Harşenûn ya'nî
Amasya hükümdârı olup el-yevm Sivas vilâyetine mülhak Tanus kasabasıyla Amasya sancağı
dâhilinde Danûsiyye (Tanûşîn) kasabası ve kalelerini binâ etmişdir.

562
263