Page 269 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

kimseyi def' ederek Lidya, Firikya, Karya kıt'alarını istîlâ etdikleri esnâda Bozoklar'dan Arsak
Hân dahi Barsevinc yerine Amasya barı ya'nî nîm-müstakil vâlîsi olmuş idi.
İkinci def'a Anadolu kıt'asını istîlâ eden Tûrânîler, bütün Uygur olduğu hâlde Amasya
dâ'iresinde meskûn olanlar, Medhal'de tafsîl edildiği üzere On Uygurlar'dan Bozoklar idi. On
Uygurlar târîhen "Unlar, Hûnlar" demekle meşhûr olduğu münâsebetle Bozoklar'ın ikâmet
etdiği Harşenûn kıt'ası da "Un, Hûn" kıt'ası diye şöhret bulmuş ve etrâfında meskûn olan
Tibârîtler, Kutâyîtler tarafından "Unît, Hunît" tesmiye edilmiş idi.
Bu sûretle Bozoklar, Hunît kıt'asında kable'l-hicre 1132 târîhine kadar hükûmet etmiş
olduğu maznûn olup 1162'de bunlardan Amasya hükümdârı Sevinc Hân nâmında bir kimse idi.
Fakat Arsak Hân ile Sevinc Hân arasında kaç kimsenin geçdiği, her birinin kaç yıl hükûmet
etdiği mechûldür.
Îrân hükümdârı Keyhusrev Ermeniyye, Bâbil, Mâdiyâ ve Sûriye [144] kıt'alarını istîlâ
etmekle Amasya hükümdârı Sevinc Hân bi'z-zarûre Îrân himâyesini 1155 hudûdunda kabûl
ederek mevki'ini muhâfaza etmiş ve 1150'de Keyhusrev, Hazar hükümdârı Tamir Hân nâmında
bir Türk melikesinin harbinde esîr ve maktûl ve oğlu Keykâvus Îrân şâhı olmuşdur.
Ancak 1155 târîhinden i'tibâren Amasya Îrân'a tâbi' bir eyâlet-i mümtâze hükmünde
oldu. Sevinc Hân, Amasya hükûmetinde devâm edib 1143'de Îrân şâhı olan Birinci Dârâ'nın
cülûsundan sonra vefât etmekle oğlu İmâs Hân Amasya hükümdârı oldukdan sonra Dârâ'ya
dâmâd olarak mevki'ini tahkîm eyledi.
Fransız müverrihlerinden Te'odor Reynak, Pont Târîhi nâm eserinde diyor ki: "Gemlik
şehri Keyhusrev zamânında Acemler tarafından zabt edilmiş ve Dârâ devrinde Yunân isyânına
iştirâk etmekle hükümdâr Dârâ'nın dâmâdı "Hime Âs, Himâs" tarafından kable'l-mîlâd 499
senesinde unveten istirdâd olunmuşdur".
Ahbâru'l-Bilâd'da Amasya beldesinin ortasından akan Nehr-i İmâs dendiği ırmak bu
İmâs Hân'a izâfe edilmiş olduğu cihetle Reynak'ın "Hime Âs, Himâs" dediği, işte Amasya
hâkimi İmas Hân olacakdır. Hattâ Amasya şehrini bu İmâs Hân i'mâr ve şimdiki Samsun
civârında diğer bir kasaba binâ etdiği münâsebetle mu'ahharan Amasya'ya "İmis, Emis" ve
kasaba-i mezkûreye "İmisos, Emizos" denmişdir. [145]
Müverrih Reynak'ın kable'l-mîlâd 499 dediği, hicret-i seniyyeden 1121 sene evvel
demekdir. İmas Hân'ın vefâtından sonra kable'l-hicre 1053 târîhine kadar kaç kimsenin Amasya
hâkimi olduğu ve kimlerden bulunduğu ma'lûm değildir. Fakat hicretden 1053 sene evvel
Bozoklu "Buzanis, Basan" 280 adlı bir kimse Amasya hâkimi bulunmuş idi.
Basan Hân Hun kıt'asında Bozoklar'ın son beyi olup Îrân şâhı Birinci Erdeşîr'in evâhir-i
hükûmetinde Yunânîler'e mağlûb olduğu esnâda Lidya, Mısır ve Midya beyleri gibi i'lân-ı
istiklâl eylediyse de kable'l-hicre 1045'de cülûs eden Îrân şâhı İkinci Erdeşîr, hicretden 1042
sene evvel tertîb eylediği büyük bir ordu ile hareket edib Anadolu'da Midyalılar'ı te'dîb ve Hun
kıt'asını istîlâ ederek Amasya'da Sevincler'in hükûmetine hıtâm vermişdir.
Sanlar, Anadolu'da Tûrânîler'den bir oymak olup Fransız müverrihlerinden Luba'nın
ta'rîfi üzere "Sevincler" demekdir. Amasya'da Sevincler'in merkez-i hükûmeti el-yevm Ziyâre
demekle meşhûr bir kasaba-i latîfe olup bunların zamânında "Sanit" ve ba'dehû galatan
"Semendû" dendiği Mukaddime'de îzâh edilmişdir.
Hulâsa Amasya şehrini binâ eden Amâsitler, ba'dehû Hunlar meskûn olarak "Amazon,
Harşenûn, Hun" nâmlarıyla meşhûr üç sülâle-i Tûrâniyye [146] Amasya'da bin seneden ziyâde
hükûmet etmişler, ba'dehû Îrânîler'in ta'arruzâtıyla târîh-i mezkûrda hükûmetleri zâ'il olduysa
da Amasya'da kalmış olan Tûrânîler, milliyetlerini muhâfaza etmekle mükerreren varlıklarını
göstermişlerdir.

280 Basan, basak ve basuk, doğan cinsinden avcı kuş olduğu bâz-nâmelerde mestûrdur. Mu'arreb olan başak,
başan, buşak ya'nî Bozok lafızları bâlâdakilerin aynıdır.
567
268