Page 272 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

olup "Argunlu" demekdir. Binâ'en-aleyh bu Amentas, Amasya'nın Karsan sülâlesinden son
hükümdârı olan Argun Hân'ın evlâdından ya'nî Amasitler'den Amas olmalıdır.
Amentas, Küçük Asya hükümdârı Antigon tarafından kemâl-i miknet ile idâre-i umûr-ı
vilâyet ederken Antigon'un aleyhinde ittifâk eden İskender'in kibâr-ı ümerâsı mûmâ-ileyhi
kable'l-hicre 924'de harben ber-taraf ederek zîr-i hükmünde olan memâliki taksîm etdikleri
esnâda i'lân-ı istiklâl etmiş idi. 282
Fakat Antigon'un satvetinden korkup gizlenmeğe mecbûr olan esbak Kapadokya
hükümdârı Birinci Aryarat'ın yeğeni ya'nî birâderi Urufren'in oğlu İkinci Aryarat, Antigon'un
katlinden sanra Amentas aleyhinde Ermeniler'den Arduvaz'ın mu'âvenetiyle Kapadokya'da
hurûc eyledi. Diğer tarafdan esbak Amasya vâlîsi olup def' edilen ve ba'dehû Gemlik'de
ikâmetle münâfıkâne hareketinden dolayı Antigon'un elinde maktûl olan İkinci Mihridâd'ın
oğlu Üçüncü Mihridâd firâr ederek Ilgaz Dağı'nda ihtifâ etmiş idi. Bu da Amentas aleyhinde
hurûc ederek eşkıyâ çetesi tertîb ve Amentas'ı iz'âc etmekde idi.
Antigon'un katlinden sonra Küçük Asya kralı olan Selefkos [153] ile Lizmâk'dan her
biri Kapadokya ve Pon kıt'alarını zabt etmeğe hâhişger oldukları hâlde her biri de âherinin
nüfûz ve kuvvetini istirkâb etmekde ve yek-diğeriyle uğraşmakda idiler.
Bu rekâbetden bi'l-istifâde Amentas istiklâlini muhâfaza etmekde ise de hurûc eden
İkinci Aryarat ile Üçüncü Mihridâd yek-diğeriyle uzlaşıp Kapadokya kıt'ası Aryarat ve Pon
kıt'ası da Mihridâd idârelerinde kalmak üzere akd-i ittifâk etdikleri hâlde Kapadokya ve Pon
hükümdârı Amentas bunlara mukâvemet edecek bir hâlde değil idi.
Binâ'en-aleyh Üçüncü Mihridâd kable'l-hicre 923 târîhinden i'tibâren Ilgaz Dağı'ndan
inip Kızılırmak vâdîsine kadar geldi. Osmâncık ile Boyâbâd arasında vâki' Kimita (Kimit)
Boğazı'ndan Kimit (Hacı Hamza) kasabasını tahkîm ederek orada ikâmet ve Kızılırmak’ın iki
tarafını tehdîd ve İkinci Aryarat dahi Erciyes (Erkiyet) Dağı'ndan inip (Basak, Mazak)
Kayseriyye şehrini tazyîk etmeğe başladı. 283
Hulâsa on sene kadar her iki hâricî Kapadokya ve Pon hükümdârı olan Amentas'ın
memâliki dâhilinde müştereken tecâvüz ederek Aryarat, Kayseriyye şehrini zabt ve etrâfını
teshîr ve Mihridâd dahi Yeşilırmak’ın [154] şark taraflarını kâmilen zabt ederek Amentas'ın
ikâmet eylediği Amasya şehrini muhâsara eyledi.
Üçüncü Mihridâd, Gemlik'de iken silsilesini Îrân şâhı Birinci Dârâ'ya îsâl eylediği hâlde
bu sefer Hitit hükümdârı Mitur Hân evlâdından olduğunu iddi'â ederek Pon kıt'asında meskûn
olan Tûrânîler'in teveccühünü celb etmekle kable'l-hicre 913'de Amentas'ı ber-taraf ederek Pon
kıt'ası hükümdârı ve Amasya şehri dahi Pon krallarının merkez-i hükûmeti oldu.
"Pon Târîhi" mü'ellifi Reynak'ın şu kavlini diğer müverrihler dahi tasrîh etmekdedir.
Bir hey'et-i ilmiyye tarafından te'lîf edilen Dâ'iretü'l-Ma'ârif'de mezkûr olduğu üzere Amasya,
Bentaş hükûmetinin kâ'ide-i saltanatı ya'nî merkez-i hükûmeti ve Romalılar'ın idâresinde
merkez-i vilâyet idi.
Mufassal Kurûn-ı Cedîde Târîhi'nde Ahmed Midhat Efendi diyor ki: "Vaktiyle Anadolu
üzerinde bir çok ufak hükûmât-ı müstakille bulunup bunlardan Pon Krallığı denilen hükûmetin
merkezi işbu Amasya şehridir ki hâlâ şehir civârında kayalar derûnunda oyulmuş sun'î
mağaralar Pon krallarının mezârı olmak üzere yapıldıkları tevârîhde mündericdir”.
Dâ'iretü'l-Ma'ârif'de mezkûr olan "Bentaş" kelimesi kütüb-i Arabiyye'de eşkâl-i
muhtelife üzere zabt edilmişdir. Muhtasaru'l-Mu'cem'de Safiyyeddîn Abdulmü'min diyor ki:
"Bentuş, bâ'-i muvahhade ve tâ'-i mühmelenin zammı ve ortalarında vâki' nûn'un sükûnı ile
halîc-i İstanbul'dan şark ve şimâlde [155] bilâd-ı Türk'e müntehî deniz ve sevâhil ve etrâfına
mahsûs bir alemdir."

282 Bu vak'ayı Pon Târîhi hicretden 924 ve Mir'âtü'l-İber mü'ellifi de 933 sene evvel gösteriyorlar.
283 Basak, doğan cinsinden avcı bir kuş ma'nâsına olduğu zikr edildi. "Mazak" bunun aynı olup mu'ahharan
Ermeniler buraya "Misakgerd" ve Rûmlar dahi "Kayseriyye" nâmını vermişlerdir.
570
271