Page 271 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

pek ziyâde harîs olarak Kapadokya vâlîsi Datâm gibi Îrân şâhı Erdeşîr'e karşı isyân etmiş ise
de oğlu İkinci Mihridâd büyük bir meblağ mukâbilinde babasını şâhın adamlarına teslîm
etmekle çarmıha çekilmişdir.
İkinci Mihridâd, maktûl Ariyu Bazrân'ın oğlu olup pederinin hakkında irtikâb eylediği
cinâyet mukâbilinde kable'l-hicre 959'da Pon memleketi vâlîsi oldukda Kapadokya vâlîsi iken
pederi gibi âsî olan Datâm'ın katline me'mûr olmuş idi. Datâm'ı bir kuvve-i askeriyye ile
öldürmekle şöhret aldıysa da Pon kıt'asında meskûn olan Türkler'in nazarında cinâyet-i
ma'hûdesi pek âdiyâne görüldü.
Kable'l-hicre 958'de Îrân tahtına cülûs eden Üçüncü Dârâ, Asya'daki muhâliflerinin
itâ'atlerini te'mîn ile meşgûl olduğu esnâda Makedonya hükümdârı meşhûr İskender cesîm bir
ordu ile memâlik-i Îrâniyye'ye hücûm etmekle Ganik Nehri kurbunda başlayan harbde
kable'l-hicre 956'da Dârâ fenâ hâlde münhezim ve müte'âkiben devlet-i Keyâniyân munkarız
olmuş idi.
Bu esnâda Pon vâlîsi İkinci Mihridâd'ın pederine irtikâb eylediği denâ'etden zâten
münfa'il olan Türkler, Bozoklar'dan Amasya'nın son [150] hükümdârı olan Basan Hân'ın
evlâdından Mitur Hân kumândasında hareket ve galebe-i İskender'i müte'âkib İkinci Mihridâd'ı
def' etmekle Mitur Hân hicret-i seniyyeden 954 sene evvel Amasya'da i'lân-ı istiklâl eyledi.
Mitur Hân, mûmâ-ileyh Basan Hân'ın torunu olmalıdır. Müverrih Reynak bunu Pon
Târîhi'nde "Mitru Buzans" diye kayd ve istiklâlini sûret-i meşrûha üzere tahrîr etmekdedir.
"Mutlu, mutuk" ma'nâsına olan "mutur", Hıtâ dilinde "mitur" şeklinde zebân-zed olmakla
"mitr" lafzı bu "mitur" kelimesinin muhaffefi olur. Buzans dahi "bozan, basan" demekle
ma'lûm avcı kuş ma'nâsınadır.
Mitur Hân, İskender'e izhâr-ı mutâva'at ederek mevki'ini tahkîm etmekle Amasya
hükûmetinin hürriyet-i kadîmesini i'âde eylediğini müverrih Reynak yazıyor. Fakat Acem
sadrâblarından Kapadokya vâlîsi Aryarat, İskender'in Îrân'da meşgûliyetinden bi'l-istifâde
isyân ederek istiklâlini i'lân ve Mitur Hân'ı harben ber-taraf edib Pon kıt'asını da zabt eyledi.
Aryarat, Birinci Dârâ'nın ümerâsından Tûrânlı olan Otan neslinden olduğu cihetle eski
Tugâyîtler'in tarzında hareket ederek ibtidâ Zile (Silây) şehrinde ve ba'dehû Turhâl (Turgâl) 281
belde-i müstahkemesinde ikâmet ve Kapadokya ile Pontus kıt'asında tevhîden [151] hükûmet
eder idi. Müverrih Reynak bunu gâyet müdebbir, âkil bir hükümdâr olmak üzere gösteriyor.
Aryarat, Kapadokya'nın hâvî olduğu Elbistân, Konya, Kayseriyye, Mar'aş ve havâlîsine
ve bütün Pon kıt'asına hâkim olduğu gibi Sinop Sancağı ve Karadeniz sevâhili ahâlîsi de
kendisine mutî' idi. On beş bin süvârî, otuz bin piyâde askeri var idi. On sene kadar hükûmet
etmişdir.
Kable'l-hicre 945'de vefât eden İskender'in halefi Perdikas tarafından gönderilen
Sabaktas adlı bir general, bu Aryarat'ın bulunduğu mevki'i muhâsara ederek â'ilesiyle ahz ve
salben i'dâm eyledikde, Sabaktas Kapadokya ve Pon kıt'asında Perdikas'ın kâ'im-makâmı ya'nî
vâlîsi oldu.
Sabaktas, İskender zamânında sadâkat ve şecâ'atle benâm olmuş ümerâdan olup
Tûrâniyü'l-asl idi. "Sabaktas", "Sabuktay, Sebüktay" kelime-i Tûrâniyyesi'nin ufak bir tağyîr
ile aynı olduğu meydândadır. Bunun târîh-i vilâyeti kable'l-hicre 943 olduğu tahmîn
olunmakdadır.
Fakat Perdikas'ın rukabâsı aleyhinde ittifâk ederek 942'de maktûl olması üzerine
İskender'in meşâhir-i ümerâsından Antigon Anadolu'da nüfûzunu te'mîn ve tevsî' etmekle
Sabaktas'ın vefâtında kendi tarafından Amentas adlı bir generali Kapadokya ve Pon eyâletine
kâ'im-makâm ya'nî vâlî nasb eyledi.
Amentas, "Arhunidis" demekle ma'rûf olup takrîben hicretden [152] 935 sene evvel
Kapadokya ve Pon vâlîsi olarak Amasya'da ikâmet eyledi. Arhunidis, Arhunid ya'nî Argunit

281 Amasya bânîsi olan Amâs Hân'ın pederi Turnâl olmalıdır.
569
270