Page 268 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Ba'dehû Kafkasya'daki akvâm-ı Tûrâniyye'yi kendine münkâd ederek Hıtâyîler'i
(Hititler'i) Anadolu'da tazyîk eden hükûmât-ı muhtelifeyi çiğneyip, bir tarafdan Sûriye'yi istîlâ
ve diğer tarafdan Tuna'ya kadar hudûdunu tevsî' etmekle Mısır'ı tehdîd eyledi. Çünkü
Anadolu'da zâten mevcûd olan Tûrânîler'in dâhil-i ittihâd olmaları Oğuz Hân'ın istîlâsını teshîl
etmiş idi.
Tevârîh-i umûmiyye mütâla'a ve 1400-1250 târîhlerinde Âsûr, Anadolu, Îrân,
Türkistân, Kafkasya, Mısır, Hind ahvâl-i umûmiyyesi tedkîk olunursa şu tasvîr edilen vekâyi',
esâtîr-i kadîmeden olmadığı anlaşılır. Çünkü kable'l-hicre 1380-1190 târîhlerine kadar
Anadolu'da "Sît" nâmı altında Türk oymaklarının hükûmeti tevârîh-i garbiyyenin bile zabt
eylediği vekâyi'-i mühimmedendir.
Fakat bizim Türk târîhleri Oğuz Hân'ın sülâlesini pek nâkıs ve gayr-i ma'kûl bir sûretde
zabt etdiklerinde şübhe yokdur. Hattâ bizim Medhal'de Silsile-nâme'den naklen yazdığımız
sülâlenin bile nâkıs olduğu zann olunur. Çünkü Silsile-nâme'de Oğuz Hân'ın Bars Hân
evlâdından olması sahîh [141] olabilir, lâkin Bars Hân'ın Altay Hân oğlu olması vekâyi'-i
târîhiyyeye nisbetle müşkildir. Her hâlde Bars Hân ile Altay Hân arasında bütûn-ı adîde olduğu
tahmîn olunmakdadır.
İşte bu hengâme esnâsında Harşenûn kıt'ası ya'nî Amasya hükûmeti Oğuz Hân'ın livâ-yı
ittihâdı altında arz-ı hizmet ederek Karsân Hân'ın sülâlesinden Argun Hân elinde bulunduğu
zann olunur. Amasya'nın şimâl boğazı müntehâsında vâki' Arguma ya'nî Arhûniyye kalesi bu
Argun Hân'ın eser-i binâsı olmalıdır.
Oğuz Hân yetmiş yıl kadar icrâ-yı hükûmet edib irtihâl eyledikde oğlu Güyün (Gün)
Hân Türk hâkânı oldu. Müverrih Morgan'ın ta'rîfi üzere bu Gün Hân'ın oğlu Hâ'îg (Ayık) Hân
Anadolu hükümdârı olduğu esnâda Bozoklar'dan Barsevinc, Harşenûn kıt'ası barı ya'nî Amasya
vâlîsi olduğu zann olunur.
Çünkü Barsevinc, şimdiki Merzifon kasabası civârında el-yevm Marınca köyü yerinde
bir kasaba binâsıyla nâmını ibkâ etmiş, oraya ibtidâ "Barsevinc", ba'dehû "Marsevinc" ve
el-yevm bundan galat olarak "Marınca" denmiş olduğu hâlen elsine-i âmmede "Marsivân"
denmesinden istidlâl olunmakdadır.
Barsevinc, takrîben kable'l-hicre 1340 hudûdunda Amasya vâlîsi oldukda, mensûb
olduğu Bozok oymakları Harşenûn kıt'asına yayılıp mevâki'-i muhtelifede tavattun etdiler.
[142]
Barsevinc, Harşenûn kıt'asını tevsî' ederek eski hudûduna îsâl etmiş ve Kapadokya'yı
ele geçiren Ermenîler'den oraları tahlîs edib Amasya vilâyeti vâsi' bir eyâleti mümtâze olarak
Anadolu'da eski şerefini i'âde etmişdir.
Ba'dehû Anadolu'daki ufak hükûmât-ı muhtelife Tûrânîler'in satvetini kesr etmeğe
tekrâr çalışdıkları esnâda Türk hâkânı olan Gün Hân kendi guyagı ya'nî güyegisi ve Azak
hükümdârı olan Hâtî (Atıg) Hân bin Kimer Hân'ı Anadolu'ya irsâl ve ma'iyyetine Komanit ili
hükümdârı olan Tirak Hân ile Kimer ili hükümdârı olan Uman Hân'ı terfîk eyledi.
Şarl Teksiye, Küçük Asya hakkında yazdığı eserinde diyor ki: "Bu Sîtler, kralları
Hadiyes'in kumândası altında olarak kable'l-mîlâd yedinci asrın nihâyetinde Asyâ-yı Sugrâ'yı
istîlâ etmişler ve yirmi sekiz yıl orada hükümdâr olmuşlardır". Ve "Ermenîler Firikya
muhâcirleri olup Tirâk'ın istîlâsı önünden kaçarak Küçük Ermeniyye'de tavattun etmişlerdir".
Teksiye'nin Sîtler dediği Anadolu'dan Kafkasya'ya giden Hititler ile Sâkîtler,
Komanîtler ve Kimerliler olup Hadiyes dediği dahi "Hatis, Hati, Atıg Hân" ve ba'dehû Tirak
dediği de Tîrâk Hân'dır.
Ermenîler mukaddemâ Barsevinc'in hücûmuyla Firikya'ya ya'nî Kızılırmak havzasının
hâricine çıkmışlar iken ikinci ihtilâle karışdıkları cihetle Firikya'yı [143] dahi terke mecbûr
olmuşlardır. Kable'l-mîlâd yedinci asrın nihâyeti, kable'l-hicre 1318 târîhlerine tesâdüf eder.
Tevârîh-i umûmiyyede mestûr olduğu üzere Tîrâk Hân Çanakkale Boğazı'ndan
Rûmeli'ne geçip Tîrâkiye kıt'asını ve Umân Hân dahi Lidya hükümdârı İkinci Erdis nâm

566
267