Page 399 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 3

Gıyâseddîn Muhammed bin Hâce Reşîdeddîn Hemedânî yardımıyla serîr-i İlhânî'ye cülûs
etmişdir.
Bu tebeddül-i saltanat, Anadolu ve hâssaten Sivas eyâleti Türkleri'ni [14] ve beylerini
pek ziyâde sevindirmişdi. Çünkü Âzerîler'le Îrânîler'in istinâd etdikleri Moğol beyleri arasında
nifâk ve adâvet, hırs-ı câh u devlet birden parlamış, Âzerîler'in ve Îrânîler'in mevki'leri fenâ
sarsılmış, Türk beyleri daha ziyâde kuvvet bulmuşlardı.
Arpa Hân, pek zâlim ve cebbâr adamdı. Hülâgu neslinden olmadığı cihetle Hülâgu
hânedânı tarafdârlarını kahr ederek tahtını muhâfaza etmeye çalışıyordu. Bunun için Ebû Sa'îd
Bahâdır Hân'ın dayısı ve Diyârbekir vâlîsi olan emîr Alâ'eddîn Alî Pâdişâh bin Sülemiş bin
Tengir-i Gürgân 460 kıyâm ederek bütün kuvvetiyle Tebrîz üzerine yürüdü.
Arpa Hân, Ali Pâdişâh'ı karşıladı. Aralarında açılan kanlı muhârebede maktûl oldu.
Emîr Alî'nin mültezimi olan Mûsâ Hân bin Alî bin Bâyed ve Hân bin Turagay 461 bin Hülâgu
Hân 736 senesi ramazânının on yedisinde, Câmiu'd-Düvel'de şevvâlin gurresinde serîr-i
İlhânî'ye oturdu. Bütün nüfûz-ı hükûmet Alî Pâdişâh'ın eline geçdi.
Emîr Alî Pâdişâh, Moğol ırkından ve Oyrat (Hoyrat) ilinden vechen çirkin, tab'an
müstebid ve hodkâm adamdı. Bunun zulüm ve istibdâdı Arpa Hân'ın ceberûtunu basdırdı.
Anadolu beylerini Irâk ve Rûm eyâletleri vâlîsi Emîr Şeyh Hasan-ı Kebîr ile Diyârbekir
eyâletini [15] istîlâ eden Hacı Togay 462 (Togacar) etrâfında birleşdirdi.
Şu iki emîr-i kebîr-i Anadolu, Diyârbekir ve Irâk'dan cem' edebildikleri kuvvetlerle
müttahiden kıyâm edib Ali Pâdişâh ile harbe girişdiler. Aladağ civârında edilen muhârebede
Emîr Ali maktûl ve Mûsâ Hân da firâra mecbûr oldu. Emîr Hasan-ı Kebîr'in mültezimi olan
Muhammed Hân bin Yüzi bin Kutlug bin et-Temûr bin İbarcı 463 bin Mengü Temrin Hülâgu
Hân 736 zilhiccesinin onuncu günü taht-ı İlhânî'ye çıkdı. Bu yüzden Anadolu beyleri biraz daha
kuvvet buldu.
Bu kargaşalık esnâsında Türkler'e karşı hayr-hâhâne bir meslek tutan Emîr Çoban ve
mahdûmu Timurtaş oğulları, 727 senesinden beri ihtifâ etdikleri yerlerden hurûc ve kıyâm
ederek Türk beylerini elde etmeye çalışıyorlar, Timurtaş'ın tarafdârı olan Türkler ve beyler de
bunlara iltihâk ediyorlardı.
Çünkü Emîr Timurtaş bin Emîr Çoban "A'yânu'l-Asr ve A'vânu'n-Nasr"da yazıldığı
üzere 728 senesinde Mısır'da zebh ve katl edilmişdi. Evlâdı şunlardı: Şeyh Hasan, Mısır Melik,
Cemdoğan, Pîr Hasan, Şeydûn, Melik Eşref, Eşter. Bunların hepsi Anadolu'nun birer köşesinde
ihtifâ etmiş idi.
[16] Şeyh Hasan, Timurtaş oğullarının ekberi di. Buna "Küçük Hasan, Şeyh Hasan-ı
Sagîr" denirdi. Gâyet dessâs, zekî, siyâsî bir adamdı. İbtidâ pederine pek ziyâde benzeyen bir
şahs-ı mechûlü 464 pederi Timurtaş olmak üzere i'lân ederek pederinin asdikâsını kendisine celb
etdi. Küçük Hasan Bey'in nüfûz ve da'vâsına Hamza ve Ya'kûb Beyler büyük yardımlar
etmişlerdi. Hattâ Şeyh Hasan-ı Kebîr'in nezdinde olan Emîr Hamza-i Rûmî tasdîk ederek
Hasan-ı Kebîr'i büyük telâşa düşürmüşdü.
Bundan dolayı Amasya vâlîsi Şâdî Bey'in ve Moğol meftûnu Âzerîler'in mevki'leri
sarpa sarmışdı. Şâdî Bey, Irâk ve Anadolu vâlîsi Emîr Şeyh Hasan-ı Kebîr'e mâlen ve bedenen
mu'âvenet etmeye mevki'en mecbûr idi. Çünkü emîr-i müşârün-ileyhin Amasya'da nâibi,
kâ'im-makâmı bulunuyordu.

460 "Tengîr", Dîvân-ı Lügât'da "tanir, âlim, ârif" ma'nâsınadır. Sîga-i mübâlağası "Tengri, Tanrı"dır. "A'lem, a'ref,
allâm" ma'nâsına olur. "Egir-egri, ağır-ağrı" gibi "Gürgân", Moğol dilinde "güyegi, dâmâd" ma'nâsınadır.
461 "A'yânu'l-Asr"da "Togancık bin Hülâgu" yazılıdır.
462 Hacı Togay, "Ed-Dürerü'l-Kâmine" ve "Kitâbü's-Sülûk"da yazıldığı üzere yirmi yıl kadar Diyârbekir vâlîsi
olan Emîr Sutay'ın mahdûmu ve 732'de fevtinde yerine vâlî olan Barambay'ın birâderidir. Barambay'ın 735
senesinde vefâtıyla Diyârbekir'i istîlâ eden Emîr Alî Pâdişâh'ın hasm-ı bî-emânı olmuş idi.
463 Buna "Anbârcı", "Anberci" de denmişdir.
464 "A'yânu'l-Asr"da bu şahsın adı "Ebûbekir" gösterilmekdedir. Buna "Ebû Bekr ed-Dâ'î" diyor ve tercemesini
yazıyor.
696
398