Page 69 - muze

hoşgörü diğer önemli ilkeler ve değerlerdir. 398 Dinin yapısında bulunan kavramları

sosyo-ekonomik dünyaya da uygulamaya çalışan Osmanlı Devleti insanı esas alarak,
çıkarlar konusunda topluma öncelik vermiş, bu yüzden sosyal ve iktisadi adalet her

zaman öncelikli hedef olmuştur. 399

Osmanlı geniş topraklara, farklı coğrafi şartlara, yer altı ve yer üstü doğal

kaynaklara sahip olduğundan üretim faaliyetlerini de buna paralel olarak tarım,
hayvancılık sanayi ve madencilik gibi sektörler oluşturuyordu. 400 İmparatorluğu

ayakta tutabilmek için güçlü siyasi ve ekonomik yapıya sahip olması gerektiğinin
farkında olan Osmanlı, bunun için pek çok uygulama yapmıştır. Bu uygulamalardan

en önemlisi vergilerdir. Devletin önemli gelir kaynakları arasında yer alan vergiler

iki kısma ayrılmaktadır. Birincisi İslâmi hukuk çerçevesinde belirlenmiş “şerî
vergiler”, diğeri ise farklı dönemlerde gerekli görülen durumlarda İslâmi kurallar

ihlal edilmeden halktan alınan “örfî vergiler”dir. 401 Hem şer’i vergileri hem de örfi
vergileri uygulamak ve sürdürebilmek, vergi miktarının eksilmemesi, vergi

kaynaklarının garanti altına alınması için sıkı tedbirler almak Osmanlı Devletinin
önemli prensiplerindendir. 402 Merkez maliyesi, vakıflar, tımar iktisadi ve sosyal

kalkınmayı sağlayan diğer önemli kurumlardır. 403 Merkez maliyesinde tekalif-i

şeriyye ve tekalif-i örfiye içine düşen bütün vergiler maliyenin kendisine bırakılır,
böylelikle nakit para kaynağı elde edilirdi. 404 Vakıflar Osmanlı İmparatorluğu’nun

diğer önemli yapı taşlarından birisi olmuştur. Sosyal güvenliğin temel kurumu olan
vakıflar devletin yükünü üzerine alarak, ekonomisine önemli katkılar sağlamıştır.

Tımar sistemi ise Osmanlı iktisadi yapısı içerisinde ayrı bir öneme sahiptir. Osmanlı

ekonomisi büyük oranda tarıma dayandığı için toprağın işletme yetkisi reaya
verilerek vergileri dirlik sahipleri tarafından toplanmıştır. Karşılığında savaş dışında

devletin vergi toplama memurunu, savaş zamanı ise askerini oluşturan çok önemli bir

398
Harun, “Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün Ana İlkeleri Çerçevesinde Klasik Dönem Osmanlı
İktisat Politikasına Bakış”, s. 401.
399 Ahmet Tabakoğlu, “Osmanlı Mali Yapısının Ana Hatları”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 3, Yeni
Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s. 125.
400 Aydın Yalçın, Türkiye İktisat Tarihi, Ankara 1979, s. 223.
401 Ömer Döşemetaş, “Osmanlı Devleti’nde Avarız Vergisi: XVIII. Yüzyılın İkinci Çeyreğinde
Kastamonu Örneği”, Akademik Matbuat Dergisi, 3/2, 2019, s. 29.
402 Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993, s. 26.
403 Ahmet Tabakoğlu, “Klasik Dönemde Osmanlı Ekonomisi” Türkler Ansiklopedisi, C. 10, Yeni
Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 688.
404 Mustafa Akdağ, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi II (1453-1559), Cem Yayınevi, İstanbul
1995, s. 204.
60