Page 179 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 1

üzerine herkesde bir hareket-i mahsûs olmuş ve Amasya a'yânı eski semâhatini yine ibrâz
etmeğe başlamışdır.
Binâ'en-aleyh, "Zileli el-Hâc Hasan Efendi", biri "Tatar Mahallesi"nde, diğeri "Sultân
Bâyezîd Câmii" avlusunda iki mekteb [316] ve "Topçuzâde Halîl Efendi" ve birâderi eski
"Mekteb-i Rüşdî" yerine bir mekteb ve "Amasya İttihâd-ı Terakkî Kulübü", "Kazancı
Mahallesi"nde "Ravza-i İttihâd" nâmıyla meşhûr bir mekteb ve "Hatîbzâde Mehmed Emîn
Efendi", "Burma Minâre" ittisâlinde, "Mi'mârbaşı Hasan Efendi Mektebi" yerine bir medrese
ve "Yumuk Osmânzâde Mehmed Hamdî Efendi", "Sultân Bâyezîd Câmii" avlusunda mu'azzam
bir kütübhâne binâ ve ta'mîm-i ma'ârife himmet ve i'tinâ etmişlerdir.
Ma'ârif nezâreti dahi mukaddemen ikinci sınıfdan olmak üzere küşâd edilen "İ'dâdî
Mektebi"ni 1330 evâ'ilinde birinci sınıfa i'lâ 186 ederek üç "Mekteb-i İbtidâ'î"yi altıya iblâğ ve
bir "İnâs Mektebi" kâfî olmadığı anlaşıldığından "Üçler Mahallesi"nde bir daha küşâd
eylemişdir.

Âlemde mülûk u ümerâya vatan olmuş
Yüzlerce sudûr u vüzerâya vatan olmuş
Binlerce şüyûh u ulemâya vatan olmuş
Fikr et ki geçirmiş neler a'sâr-ı Amasya

Amasya'da el-yevm meşhûd olan âsâr-ı atîka ve cedîde ve mebânî-i [317] ilmiyye ve
sâ'irenin delâlet ve tevârîh-i mazbûtanın şehâdet eylediği üzere Amasya, Pontus krallarına,
ba'dehû birkaç Bizans imparatorlarına ve ba'dehû Dânişmendiye, Selçûkiye, Osmâniye Türk
hükûmetlerinden birkaç pâdişâh-ı İslâma vatan olmakla meşhûr olmuşdur.
Amasya'da icrâ-yı hükûmet eden "Pont" kralları ile "Bizans" imparatorluğunda iştihâr
eden iki hânedân-ı kadîm Amasya'dan zuhûr eylediği meşhûr olup bunlardan biri "Fokas
Hânedânı", diğeri de "Kominnus hânedânı"dır. Birinci hânedândan "Fokas, Nikfur" ve ikinci
hânedândan "İsak, Aleksi, Yani" nâmıyla meşhûr beş imparator Amasya'dan zuhûr etmişdir.
Dânişmendiye hükûmetinden Melik İzzeddîn Mehmed Gâzi Bey ve selâtîn-i
Selçûkiyye’den birinci ve ikinci Sultân Mes'ûd ve pâdişâhân-ı Âl-i Osmân’dan Sultân Murâd
Hân-ı Sânî, Sultân Selîm Hân-ı Evvel gibi iki pâdişâh-ı âlî-şân Amasya'da iştihâr ve tevellüd
etdikleri gibi mülûk-ı tavâ'ifden Sultân Eretna Bey ve Şâdgeldi Pâdişâh gibi Anadolu'da te'sîs-i
hükûmet eden iki hükümdâr Amasya'dan zuhûr etmişdir. Bunların sûret-i zuhûru ve terâcim-i
ahvâli bâb-ı evvel ve sânîde zikr olunacakdır.
Devlet-i Selçûkiyye vüzerâsından sâhib-i a'zam makâmında bulunan "Hüsâmü'd-Devle
Hasan Gâzi", "Mühezzebeddîn Alî", mahdûmu "Mu'îneddîn Süleyman Pervâne", hafîdi
"İzzeddîn Mehmed Pervâne", "Şemseddîn Mahmûd Tugrâ'î", [318] birâderi "Fahreddîn Alî" ve
saltanat-ı celîle-i "Osmâniye" vüzerâsından "Yahşî Beyzâde Bâyezîd Paşa", "Hoca Mehmed
Paşa", "Cemâlîzâde Pîrî Mehmed Paşa", "Bayburdlu Ahmed Ağazâde Kara İbrâhim Paşa",
"Rus Rıdvân Ağazâde Ahmed Paşa", "Zanalı Ca'fer Ağazâde es-Seyyid Ahmed Paşa",
"Hatîbzâde Nâ'ilî Abdullah Paşa", "Şirvânîzâde Mehmed Rüşdî Paşa" Amasya'nın yetişdirdiği
e'âzım-ı ricâl-i "Selçûkiyye" ve "Osmâniyye"dendir.
Hükûmet-i Selçûkiyye devrinde kâdı'l-kudât olan "Evhadeddîn Mahmûd el-Kımârî",
"Sadreddîn Mehmed et-Türkmânî", "'İmâdeddîn Ömer el-Amâsî", "Nizâmeddîn Abdülmelik
Er-Rûmî" ve saltanat-ı celîle-i "Osmâniye"de şeyhülislâm olan "Niğdelizâde Sofu Bâyezîd
Çelebi", "Gümüşlüzâde Abdurrahmân Çelebi", "Efdalzâde Hamîdeddîn Mehmed Çelebi",
"Cemâlîzâde Zenbilli Alî Efendi", "Kemâl Paşazâde Şemseddîn Ahmed Efendi",
"Mü'eyyedzâde Abdulkâdir Şeyhî Efendi", "Memikzâde Mustafa Efendi" dahi Amasya'dan
zuhûr eden e'âzım-ı ulemâdandır.

186 Bu mektebi i'lâya Amasya meb'ûsu "Fâzıl Ârif Efendi" hazretlerinin himmeti bâ'is olmuşdur.
166
178