Page 184 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

2- "Münşe'ât": "Çelebi Sultân Mehmed Hân" hazretlerinin Amasya'da icrâ-yı hükûmet
buyurduğu zamânda ba'zı mülûk ve ümerâ-yı etrâfa gönderdiği mekâtîb ve tahrîrât-ı resmiye
ile beraber Amasya ümerâsı tarafından ba'zı ümerâ-yı etrâfa yazılmış mekâtîb-i mahsûsadan
ibâret olup Arabî ve Fârisî lisânları üzere muharrerdir. "Veliyyeddîn Efendi" ve "Es'ad Efendi"
Kütübhâneleri'nde mecâmi' ve münşe'ât arasında bulunmuşdur.
3- Diğer "Münşe'ât": Amasyalı "Münîrî Çelebi" tarafından yazılmış bir eser olup
886-917 târîhine kadar Amasya vâlîsi şehzâde "Sultân Ahmed" tarafından pederi "Sultân
Bâyezîd Hân-ı Sânî" hazretlerine ve sâ'ir ümerâya tahrîr edilmiş ma'rûzât ve mekâtîb-i
mahsûsayı câmidir. Bu da "Veliyyeddîn Efendi" Kütübhânesi'nde münşe'ât arasında
bulunmuşdur.
4- "Tezkire-i Abdî": Meşhûr Abdullah Paşa müderrisi "Amasyalı Abdî Efendi"
tarafından tertîb edilmiş bir eser-i edebî olup 1000-1081 târîhine kadar Amasya'da zuhûr eden
şu'arânın eş'ârını ve gâyet muhtasar terâcim-i ahvâlini câmi'dir. Bunun kenârında [332]
Amasya'da hâdis olan zelâzil ve vukû'ât-ı garîbeyi dahi kayd etmişdir. Bu eser pek nâkıs bir
sûretde Amasya'da bulunmuşdur.
5- "Tezkire-i Sâdât": Müderris-i mûmâ-ileyh "Abdî Efendi"nin mahdûmu "es-Seyyid
eş-Şeyh Ali Efendi" Amasya nakîbü'l-eşrâf kâ'im-makâmı iken 1110 târîhinde mükemmel bir
hat ile yazdığı defter-i sâdât-ı Amasya olup nakîbü'l-eşrâf "Amasyalı Hocazâde es-Seyyid
Osmân Efendi" tarafından musaddakdır. Hayfâ ki şu eser-i şerîfin ancak on sahîfesi ele
geçmişdir. Bununla beraber pek çok istifâde edilmişdir.
6- "Defter-i Vukû'ât": Kâ'im-makâm-ı mûmâ-ileyh "Şeyh Alizâde es-Seyyid Ahmed
Rüşdî Efendi" tarafından tertîb olunup 1121-1153 târîhine kadar Amasya'da hâdis olan zelâzil
ve âfâtı zabt ve ba'zı vefeyâtı kayd etmişdir. Bunun da ortalarından on varakası nâkıs olarak
bulunmuşdur.
7- "Tezkire-i Ulemâ": Merzifon müderrislerinden "Abdurrahmân Eşref Efendi"
tarafından tertîb edilmiş bir eser olup ahd-i şebâbında istifâza ve ahz-ı ulûm etdiği esâtizesinin
ve 1100-1140 târîhine kadar Amasya ve mülhakâtında zuhûr eden ba'zı ulemânın terâcim-i
ahvâlini ve vefeyâtını zabt ve kayd etmişdir. Müderris-i mûmâ-ileyhin âsârından olan
"Tezkiretü'l-Hikem" kenârında bu eseri tab' edilmişdir.
8- "Defter-i Nüfûs ve Mahallât": Üç kıt'a olup biri 816-918, [333] diğeri 1000-1057 ve
diğeri 1112-1163 târîhlerine kadar Amasya'nın nüfûsunu, mahallâtını, a'yânını, üçer batın kadar
ensâbını câmi'dir. Birinci, üçüncü nâkıs ve ikinci tam olarak bulunmuş ve her biri ümenâ-yı
defter-i hâkânî tarafından tasdîk olunmuşdur.
9- "El-Mecmû' Mine'l-Meşhûd ve'l-Mesmû'": "Amasyalı Âkif Efendizâde es-Seyyid
Abdurrahîm Efendi" tarafından tertîb edilmiş bir eser-i azîmdir. 1050-1221 târîhine kadar
hâsseten Amasya'da ve umûmen Anadolu'da iştihâr eden ulemâyı ve esâtize-i kirâmını ve
mu'âsırlarını câmi' olup yedi sene taharrî olunarak müverrih-i meşhûr "İsmâ'îl Paşa"
hazretlerinin makarrı köyünde kâ'in husûsî kütübhânesinde tam ve mü'ellifin hattıyla muharrer
olarak bulunabilmişdir. Âsâr-ı müte'ahhirîn içinde Anadolu için bundan daha güzel
tabakâtü'l-ulemâ görülememişdir.
10- "Belâbilü'r-Râsiye Fî Riyâz-ı Amâsiyye": "Çorumlu Kara Müftüzâde Mustafa
Vâzıh Efendi" tarafından cem' edilmiş bir eserdir. Amasya'nın fethine, ulemâsına, teşkîlâtına
ve Amasyalılar'ın tabâyi' ve ahlâkına dâ'ir olup târîhe müstenid bir şey değildir.
11- "Defter-i Vefeyât": "Amasyalı Hacı Abdullâhoğlu eş-Şeyh Mustafa Efendi"
tarafından tertîb edilmiş bir eser-i nefîs olup 1245-1291 târîhine kadar Amasya'da kibâr-ı
ulemânın vefeyâtını kayd etmişdir. Bu defter dahi beş sene kadar taharrî olunarak umulmayan
bir yerde tam olarak bulunmuşdur. [334]

Bu fikr ile sarf eyledi çok sa'y-i mükemmel
Cem' eyledi akvâl u rivâyâtı müseccel

171
183