Page 200 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Bu kazâ, "Köprü ve Zeytûn" nâmlarıyla meşhûr iki kazâdan mürekkeb olup 1295
târîhine kadar beş nâhiyeden, yüz kırk kadar kurâdan müteşekkil iken bu târîhde üç nâhiyeden,
altmış kadar kurâdan müteşekkil olan "Zeytûn Kazâsı" nâhiye hâline ifrâğ ve "Köprü Kazâsı"na
ilhâk edilmekle kesb-i cesâmet etmişdir.
"Zeytûn Kazâsı"nı teşkîl eden nevâhîden biri 1- "Avlağu" 193 , [381] diğeri
2- "Kızılkise", öbürü 3- "Göl" nâhiyeleri olup bunlar "Köprü Kazâsı"nın garb-ı şimâlî
taraflarını umûmen ihâta etmekdedir. Vaktiyle "Zeytûn Emâreti" meşhûr olup "Göl Nâhiyesi"
bu emâretin merkezi idi. "Zekeriyyâ, Zeynel, Murâd" Beyler ümerâdan olup her birinin "Göl
Karyesi"nde türbesi, vakfı, câmii vardır. Bu kazâdan "Sultân Mehmed Hân-ı Sânî" zamânında
kâdı'l-kudât "Zeyneddîn Mehmed Zeytûnî", meşâhîr-i ümerâdan "Mehmed Paşa", müşîr
"Mahmûd Paşa" gibi ricâl-i devlet zuhûr etmişdir.
Bu "Zeytûn Kazâsı"nda vaktiyle "Kanık Uruğu"ndan "Esenli, Karalı" oymakları sâkin
olmuş ve "Mahmûd Bey bin Husrev Şâh" kendi aşîretiyle gelip yerleşmiş ve "Esenli
Oymağı"ndan "Erdoğan Şâh", "Hacı Börü Bey" ve "Karalı Oymağı"ndan "Soruk Bey" iştihâr
etmiş olduğundan "Esenli, Karalı, Mahmûd Beyli" nâm-ı diğer "Mahmâd Beyli", "Erdoğan
Şâh", "Hacı Bey", "Soruk" köyleri bunlardan kalmışdır.
4- "Ortaklar Nâhiyesi"dir ki: Kazânın şark taraflarını muhît olup Havza Kazâsı'nın
müntehâ-yı hudûdu civârındadır. Meşhûr "Köpek, Evren Köyleri" bu nâhiye dâhilinde olup
hükûmet-i Selçûkiye zamânında "Sa'deddîn Köpek", "Bedreddîn Evren" Beyler'in nâmından
kalmışdır. "Köpekoğulları", Timur'un galebesi zamânında saltanat-ı celîle-i Osmâniye'ye karşı
cür'etkârâne hareketde bulunduklarından "Ak Evren Bey" oğullarından "Ortak Bey" ve oğulları
"Köpekoğullarını" [382] istîsâl etmişlerdir. "Ortak Bey"e taraf-ı pâdişâhîden ihsân buyurulan
karye, oğullarına temlîk buyurulmuş ve "Ortaklar" nâmı köye alem-i mahsûs olmuşdur.
5- "Oymaağaç Nâhiyesi"dir ki: Kazânın garb-ı cenûbî taraflarını ihâta eder. Bu nâhiye
dahi "Kanık" Türkleri ile meskûn olduğundan içlerinden meşhûr adamlar zuhûr etmişlerdir.
"Köprülü Mehmed Paşa"nın kethüdâlığından çıkma vüzerâdan "Muharrem Paşa" bu nâhiye
dâhilinde "Yahşi Fakîh Köyü"nden olup "Kılıç, Esen, Buruk" Beyler'in nâmına mensûb
karyeler vardır. Bunlar umûmen "Kanık" beylerinden ma'dûd idi.
6- "Paşa Nâhiyesi"dir ki: Kazânın cenûb taraflarını ihâta eder. Buna "Yumrutaş
Nâhiyesi" dendiği hâlde "Tâceddîn Paşa"nın çiftliği olduğundan "Paşa Nâhiyesi" denmişdir.
Meşhûr "Toyrak, Ak Evren" Beyler bu nâhiyeden olup nâmlarıyla ma'rûf birer köy vardır.
"Kedeğra"da "Simre Nâhiyesi" dahi "Paşa Nâhiyesi"nden ibâret olup "Bayrâm Köyü" bu
"Simre"nin merkez-i kadîmi idi. Amasya'da Anadolu nâzırı "İşboğa Nûyîn - Abuşka"nın
mâlikânesi bu "Simre" olup "Yeşbeyi Köyü", "İşboğa"dan galat olduğu tedkîkât-ı
kuyûdiyyeden anlaşılır. "Sultân Kemâl-i Dânişmend" bu "Simre"de oturmuşdur. Vüzerâ-yı
Osmâniye'den meşhûr "Kıbleli Mustafa Paşa" bu nâhiye dâhilinde bulunan "Ak Evren
Köyü"ndendir. [383]
7- "Samuk Alan Nâhiyesi"dir ki: Kazânın şimâl-i garbî taraflarını ihâta eder. Tatarlar'ın
hükümdâr-ı meşhûru "Hülâgû - Ulağu Hân" evlâdından "Yeşmut"un oğlu ve Amasya'da nâzır-ı
Anadolu bulunan "Cümûdâr"ın birâderi "Samuk" bu nâhiyede ikâmet eylediğinden adı
çiftliğine alem olmuşdur. "Samuk Alanı", "Samuk Çiftliği" demekdir.
8- "Gulâm Nâhiyesi"dir ki: Kazânın şimâl-i şarkî taraflarını ihâta eder. Bu nâhiye
dâhilinde "Kaplak - Kaplan" mâlikânesi ümerâ-yı meşhûreden Kedeğra emîri "Kaplak Bey"
nâmına mensûb olup evlâdı tarafından vakf edilmişdir. Bu nâhiyenin merkezi olan "Gulâm
Köyü"nün kadîmen ismi "Kul Nâhiyesi, Kul Köyü" muharrer iken 900 târîhinden sonra "Gulâm
Nâhiyesi, Gulâm Köyü" yazılmışdır. "Kaplak Bey"in kulu "Esen Bey"e mensûb olduğu
bulunmuşdur.

193 Etrâfı ahşâb duvâr ile muhât olan davar ağılına "Avlagu" denir.
187
199