Page 245 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

Ömer bin Hübeyre daha Horasân'da iken Hazar hükümdârının sözünü ve ta'ahhüdâtını
muvâfık bularak kendisine ve Sogd ahâlîsine emân verdikden sonra Sebkar Hân'ın halefi
bulunan Sa'îd bin Amr'ın nezdine irsâl eyledi. Harezm hükümdârı Yılık Hân dahi Sa'îd bin
Amr'a arz-ı keyfiyyet ve te'mînât-ı mümkineyi ibzâle gayret ediyordu. Sa'îd bin Amr bunları
alıp bilâd-ı Zerenc üzerine hareket ederek netîcenin husûlüne müterakkıb olan Türkler'i fenâ
hâlde perîşân eyledi.
Hocend hâkimi ve Kayı kabîlesi re'îsi Karzenc (Kara Sevinc) ve Sogd hâkimi Keşîn
(Kızkaçîn) ve Nesf hâkimi Amâr bin Mâhnût (Âmâr bin Bâgnût) ve Biyârket hâkimi ve Kara
Sevinc Bey'in birâderzâdesi Celenc (Gelinc) ve Semerkand'da Türk beylerinden Divaşin
(Tibaçin), Sa'îd'in hilâf-ı intizâr olan şu harekât-ı şedîdesini Fergana hükümdârı İltâr Hân'a
şikâyet ve imdâd etmesini ricâ etdikleri esnâda Sa'îd bin Amr'ın kendilerini abluka etdiğini
anlamakla arz-ı teslîmiyyet etdiler. [80] Lâkin Sa'îd bin Amr el-Haraşî bunları Hocend şehrinde
bâ'is-i ihtilâl olmakla ithâm ederek emân verdiği hâlde i'dâm etdiği gibi Ömer bin Hubeyre'nin
emânında olarak gönderdiği Sebkar Hân'ı dahi alıp Kahandaz (Gündüz) şehrinde habs ve
Merv'e vusûlünde getirtip ednâ bir bahâne ile salb eyledi. Munsif olan ihvân-ı Arab ve hâssaten
ulemâ-yı müslimîn Sa'îd'in bu gaddârâne harekât-ı şedîdesini takbîh ediyorlardı. Binâ'en-aleyh
bu gaddârlık Sa'îd bin Amr'ı hükûmet-i Emeviyye nazarında dahi küçük düşürdüğünden 104'de
azl olunarak Müslim bin Sa'îd emîr-i Horasân oldu.
Müslim, Horasân'a geldikde Türkler'e lâzım gelen te'mînâtı i'tâ ve galeyân eden efkârı
teskîn ederek kuvvetini cem'e çalışıyor, diğer tarafdan Türkler'in te'essürâtını görüp bunlardan
istifâdeye çalışan Âl-i Abbâs dâ'îleri ya'nî cem'iyyet-i Abbâsiyye komitesi ricâli Türkler'i
kendilerine celb ve ittihâd ederek neşr-i İslâma da'vet ediyorlardı. Kûsûn Hân ibtidâ bu da'veti
Arablar'ın bir hîlesi olmak üzere telakkî ederek lüzûmu kadar ısgâ etmedi.
Müslim bin Sa'îd, komite ricâlinin Türkler'e mürâca'at etdiklerini haber alıp bir tarafdan
onları taharrî ediyor diğer tarafdan Türkler'in kabûl-i da'vet etdiklerini zann ederek mu'âmelât-ı
şedîde ibrâz etmekle mevki'ini sarsıyordu. Nihâyet husemâsı bu mu'âmelât-ı şedîdesinden
şikâyet ederek azline gayret eyledikleri esnâda Müslim bin Sa'îd bir kuvve-i azîme ile Nehr-i
Ceyhûn'u geçip Türkistân'a girdi. Tâm harb edeceği esnâda azli haberini almakla ric'at eyledi.
Lâkin Kûsûn Hân'ın fenâ bir ta'kîbine ma'rûz olarak pek [81] çok zâyi'ât verdi. Kendisini
kemâl-i müşkilât ile kurtarabildi. Müte'âkiben zâlim Haccâc'ın bir eşi olan Esed bin Abdullah
el-Kısrî vâlî-i Horasân olarak geldi.
Esed bin Abdullah 106'da Horasân'a gelip Türkler'le te'sîs-i münâsebâta çalışıyor,
Abbâsiyye komitesi ricâlini taharrî etmekle meşgûl oluyor, komite efrâdını pek sıkı bir sûretde
arıyordu. 107'de komite ricâlinden Bekir bin Mâhân'ın Horasân'a gönderdiği adamlarını bulup
cümlesini öldürüyor, harekâtından şübhe eylediği Gurşistân'a yürüyordu. Gurşistân hükümdârı
Gurûn (Ugrun Hân) erkân-ı hükûmetiyle kabûl-i İslâm etdiğini teblîg ve musâlaha teklîf ve
bi'l-umûm Gûrîler'in kabûl-i İslâm edeceğini te'mîn eylediği hâlde Cibâl-i Gûr'a ve 108'de ekser
ahâlîsi müslim ve mutî' olan Heytal diyârına ve Herât'a hücûm ederek gâret etdirdiyse de 109'da
kendisi de ma'zûl olup Eşres bin Abdullah es-Sülemî vâlî-i Horasân oldu.
Eşres, ibtidâ-yı vusûlünde Türkler'in kabûl-i İslâma pek ziyâde hâhiş-ger olduklarını ve
bu hayrın bir ân evvel husûlüne ancak cizyenin mâni' olduğunu takdîr ve Türkler'in otuz
seneden beri uğraşdıkları bir derdi keşf ederek izhâr-ı fetânet etmiş oldu.
109 evâhirinde Eşres bu hayrı ikmâl etmek için Benî Zabbe kabîlesi re'îsi Ebu's-Saydâ
Sâlih bin Tarîf ile Rebî' bin İmrân et-Temîmi'yi Semerkand'a [82] ve gayr-i müslim Türkler'in
içlerine gönderip kabûl-i İslâm edenlerden cizyeyi ref' edeceğini i'lân etdiği gibi Kûsûn Hân'a
dahi şu beşâreti teblîğ eyledi.
Eşres'in bu tebşîrini tedkîk etmek üzere Buhârâ hükümdârı Tôk (Toguk) Hân,
Semerkand hükümdârı Kabçuk Hân, Fergana hükümdârı İltâr Hân bin Benüd (Bânût) Hân,
Tohâristân hükümdârı ve Karlıg kabîlesi re'îsi Ciguya demekle benâm olan Elşin (Alçin) Hân,
Balasagun hükümdârı Çâgân Hân, Heytal hükümdârı Bartur (Birdur) Hân ve müşâvir-i hâs-ı

543
244