Page 278 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Roma ser-askeri Lüküllüs kable'l-hicre 693 evâ'ilinde muhteşem bir alây ile şimâl
boğazından Amasya şehrine girip şimdiki "Bahçeler İçi" demekle meşhûr olan bahçelerin
şimâlinde kâ'in ve el-yevm "Gülüs" nâmıyla iştihâr eden çayırlığa nüzûl etdi.
Roma askeri çapulculuğa pek ziyâde hâhişger oldukları münâsebetle Amasya şehri
tahrîbden masûn olduysa da fenâ hâlde yağmaya ma'rûz oldu. Romalılar Samsun'dan
Amasya'ya kadar çekdikleri meşakkatlerin acılarını çıkarmak için şerâ'it-i teslîmiyyeyi hiçe
sayarak her şenâ'eti irtikâb etdiler. [170]
Çünkü fezâ'il-i insâniyyeden mahrûm olan insânlar için şerâ'it ancak kuvvetle kâ'im
olan hasa'isden ibâretdir. Kuvvetin zevâlinde şerâ'itin ehemmiyeti yokdur. Lüküllüs, bu sûretle
Amasya'da bir müddet kalıp Yedinci Mihridâd'ın kendisine teslîm edilmesini Dikrân'a teklîf
eyledikde Dikrân muvâfakat etmediği hâlde yüz bin asker tedârik ederek Mihridâd'a terfîk ve
Pon kıt'asına i'zâm eylediği gibi kendisi dahi kuvve-i mevcûdesini alıp Mihridâd'ı takviye
eyledi.
Lüküllüs bu tedârikât-ı askeriyyeyi istihbâr ederek asâkir-i külliye celb ve cem' edib
Amasya'dan hareketle Diyârbekir'e doğru gitdi. Yedinci Mihridâd ma'iyyet-i mevcûdesiyle
Lüküllüs'ü karşılayıp dördüncü def'a çarpışdıysa da yine muvaffak olamayıp "İdes" nâmıyla
müsemmâ olduğu hâlde Ermeniler tarafından "Erdeş" tesmiye edilen Urfa şehrine sığındı.
Lüküllüs bundan sonra Diyârbekir'i muhâsara ve tazyîk edib Dikrân son dereceye kadar
müdâfa'a eylediyse de galebe edemediği cihetle münhezimen firâr eylediğini müte'âkib
Lüküllüs Diyârbekir'i zabt etdiği gibi Dikrân'ın merkez-i hükûmeti olan Nusaybin üzerine
yürüyüp Dikrân'ın orada bulunan birâderini de kaçırdı, şehri de aldı.
Fakat şu vukû'âtı müte'âkib Dikrân bir tarafdan ve Pon hükümdârı Yedinci Mihridâd
diğer tarafdan bir kuvve-i kâfiye cem' ederek Lüküllüs'ün yorgun askeri üzerine şiddetli hücûm
icrâsıyla harben galebe etmeleri [171] telâfî-i mâ-fâta sebeb oldu.
Dikrân, kendi memâlikini kurtardığı gibi Yedinci Mihridâd dahi gelip Pon kıt'asına
bilâ-müşkilât girdi. Amasya'da tedârikât-ı askeriyyesini ikmâle çalışdı.
Romalılar bu mağlûbiyeti ta'mîr için ikinci bir ordu tertîb ve Roma kumândânlarından
meşhûr Pompeyüs nâmında bir generali ser-asker nasb ederek Küçük Asya'ya ikinci def'a i'zâm
ve Anadolu kıt'asını istîlâya kıyâm etdiler.
Roma ser-askeri Pompe, serî' bir sûretde hareket ederek Firikya ve Galatya üzerinden
Pon kıt'asına girdi, Yedinci Mihridâd'ı harben mağlûb edib askerini dağıtdı. Geldiklan ovasında
ufak bir mukâvemete tesâdüf eylediyse de bunu da ber-taraf edib Yedinci Mihridâd'ın tahassun
eylediği Amasya kalesini muhâsara etdi.
Kable'l-hicre 691'de Pompe, Amasya'yı şedîden muhâsara ve tazyîk eylediği hâlde
Mihridâd dahi o nisbette müdâfa'a ediyordu. Fakat muhâsaranın şiddeti müdâfa'ayı gayr-i
mümkün bir hâle getirmiş olduğu cihetle Yedinci Mihridâd bi'z-zarûre hemşîrelerini habs
eylediği Harsân (Niksâr) kalesine firâr ve tahassun eyledikde, Amasya şehri ve kalesi
Pompeyüs'e arz-ı teslîmiyyet eyledi.
Pompe, Amasya kalesine muzafferen girdikden sonra aşağı kaleyi ya'nî şimdiki
İçerişehir'in surlarını ve yukarı kaleyi yıkdırıp hâk ile yeksân, üstündeki sarâyı fenâ hâlde vîrân
ve pek çok halkı katliâm ederek [172] fenâ bir gâlib için medeniyyet, teskîn-i intikâma kadar
her şenâ'eti irtikâba cesâret demek olduğunu i'lân etmiş oldu.
Ba'dehû Pompe, vîrân eylediği Amasya'dan askerini kaldırıp Mihridâd'ı tutmak için
Niksâr'a gitdi. Niksâr, kadîmen put-perest olan râhiblerin yatağı olarak bunların nazarında
mukaddes bir şehir olduğu cihetle Pompe, buraya bilâ-mukâvemet girmezden evvel Mihridâd,
Kafkasya'ya geçdi. Binâ'en-aleyh Pompe Harsân'a ya'nî Niksâr'a bir şey yapmadı. Yalnız adını
değişdirip "Diyos Polis (Tanrı İli)" tesmiye eyledi.
Pompe, Niksâr'dan kalkıp Ermeni kralı Dikrân üzerine gitdi. Kemâl-i enâniyetle ve
büyükçe bir kuvvetle Pompe'yi Diyârbekir önünde karşılayıp harb eylediyse de mağlûb olarak

576
277