Page 283 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

ıslâhına me'mûr nasb ve irsâl ederek teşebbüsât-ı mezkûreyi akîm bırakdı. Cermanik tahmînen
kable'l-hicre 603'de Anadolu'ya geldi.
Hulâsa Pon hükümdârı Amentas devrinde ya'nî hükûmetinin on altıncı yılında ve Roma
imparatoru Ogustus zamânında Hazret-i Îsâ aleyhi's-selâm kable'l-hicre 622'de 290 tevellüd
eyledi. Amentas dahi otuz yıl hükûmet ederek kable'l-hicre 597'de vefât etmekle Pon
hükûmetine hitâm verildi.
Bâlâda mezkûr olan Amentas (Amâs) neslen Tûrânî olduğuna nazaran bu Amentas
(Amâs)'ın dahi Tûrânî olduğu anlaşılır. Zâten babasının ve dedesinin adları bunu iş'âr
etmekdedir. Binâ'en-aleyh Amasya şehrini binâ ederek orada ilk hükûmet eden zât,
Tûrânîler'den [185] Amâs olduğu gibi kurûn-ı ûlâda Amasya'da Tûrânîler'in son hükümdârı da
Amâs olduğu tesâdüfât-ı garîbedendir. Amasya'da Selçûkîler'den ilk hükûmet eden Sultân
Mes'ûd-ı Evvel ve son hükûmet eden Sultân Mes'ûd-ı Sânî olduğu gibi.

FASL-I SÂLİS

Roma devleti zamânında Amasya'nın idâresine me'mûr olan vulâtın ahvâlini,
etvârını ve Amasya'da bunların âsârını ma'lûm olabildiği kadar beyân eder.

Roma İmparatorı Tiber, Pon kralı Amentas'ın vefâtıyla Pon kıt'asını Roma memâliki
a'dâdına ilhâk etmekle beraber Pon kıt'asının kısm-ı şarkîsi kralı olan İkinci Polemon'u dahi
def' edib bütün Kapadokya, Pon kıt'alarını tevhîd ve "Armeniyak" nâmıyla tevsîm ederek bir
vilâyet yapmış, Anadolu'ya gönderdiği birâderi Cermanikus'u dahi Armeniyak vilâyeti
vâlîliğine nasb etmişdir.
"Vilâyet-i muvahhede" ma'nâsına olduğu haber verilen Armeniyak 291 [186] vilâyeti,
şimdiki Erzurum, Sivas, Trabzon vilâyetlerinin tamâmiyle Ankara, Konya vilâyetlerinin birer
kısmından müteşekkil bir kıt'a-i cesîmeden ibâret olup Tûrânîler'in evâ'il-i devrinde bu kısma
"Toga, Toha" denmişdi. Mu'ahharan "Pont, Hunit" nâmı verilmişdir.
Doğrudan Roma devleti idâresine geçen Amasya şehri, bu kıt'a-i cesîmeden teşkîl edilen
vilâyetin merkezi olduğu Dâ'iretü'l-Ma'ârif'de mestûr ve bu cihetden Amasya'ya "Metropol"
dendiği Perro, Teksiye, Reynak, Luba gibi Avrupa müverrihlerinin şarka müte'allik
eserlerinde 292 mezkûrdur.
Cermanikus, Roma imparatoru Tiberyus'un birâderi olup Anadolu vâlîsi unvânıyla
kable'l-hicre 602'de Anadolu ıslâhına me'mûr olarak bir kuvve-i askeriyye ile Küçük Asya'ya
geldi. Ufak Ereşkiyân (Ermeni) hükûmetini lağv ederek bir kısmını Roma memâliki idâdına ve
bir kısmında ufak bir vilâyet-i mümtâze teşkîl eyledi.
Ba'dehû Cermanikus, kable'l-hicre 597'de Pon kralı olan Amentas bilâ-veled vefât
etmekle lağv edilen Pon hükûmeti yerinde vech-i meşrûh üzere teşkîl olunan Armeniyak
vilâyeti vâlîliğine nasb edilerek ikâmet eylediği Amasya'da ibkâ edildi. [187]
Fakat Cermanikus'un mukaddemâ Avrupa'da ve bu def'a Asya'da Roma devletine etdiği
hidemât-ı âliyesi enzâr-ı umûmiyyeyi kendisine celb etmekle beraber imparator Tiber'in de
istirkâbını celb etmekden hâlî olmuyordu.
Çünkü Tiber, gâyet müdebbir ve idâre-i mülke kâdir olmakla beraber gâyet zâlim, şerîr
ve korkak bir kimse idi. Mezâlim ve seyyi'âtı halkı kendisinden tenfîr eylediğini biliyor,

290 Şimdiki târîh-i mîlâdîye nazaran mîlâd-ı Îsâ ile hicret-i nebeviyye arası 582 yıl olduğu iddi'â olunmakda ise de
tevârîh-i Arabiyye'nin günü gününe zabt eylediği vekâyi'-i sinîn ile kâbil-i tatbîk olmadığı meydândadır.
Mir'âtü'l-İber'in ihtiyâr etdiği 622 yıl farkı, pek çok fuzalânın hulâsa-i tedkîkâtıdır.
291 Amasya'ya "Ermeniyye-i Kübrâ" denmesi, bu ta'bîrden neş'et eylediği Mukaddime'de îzâh edildi.
292 Bu eserleri kısmen tercüme ederek âcizlerini lutfen müstefîd buyuran erbâb-ı fazl u irfândan Ahmed Tevhîd
Bey ve Ahmed Sâ'ib Beyefendiler hazerâtına arz-ı şükrân ederim.
581
282