Page 287 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

olan Amasya'dan ref' edilmiş ve Beceneklerle serdârı olan Senâ (Sungây) Hân Pon kıt'asının
idâresini deruhde ederek Amasya etrâfını karargâh ittihâz etmişdir.
Roma idâresi zamânında Amasya'da pek çok kiliseler, sarâylar, mezârlar binâ edilmiş
olup bunların kısm-ı küllîsi mün'adim olmuşdur. Ancak Romalılar'ın âsârından olduğu
anlaşılan birkaç kitâbe hâlâ mevcûd olmakla bunlardan ma'lûm olanları buraya nakl edildi.
El-yevm Amasya'da Kuşköprü başında Şamlar Mahallesi'nin cenûb-ı şarkîsinde ırmak
üzerinde şimdiki debbâg-hânenin arkasında kâ'in kaya üzerinde mahkûk olan Latin yazılarında
şöyle mestûr olduğu haber verilmekdedir:
"Kendi hayâtında bu kayayı tezyîn eden, Rufis'dir ki bizim â'ilemizin re'îsidir. Adliye
kânûnlarını tanzîm eden oğlu Kıleobrat için bu mezârı yapdırmış olup vefâtında kendisinin
kemikleri de buraya konmuşdur. Burada bizim babalarımızın kemikleri vardır. Bizim için pek
mu'azzez olan Timeyis Kıroniyon ve onun oğlu Palikaruniyos burada yatıyorlar”. [197]

DÖRDÜNCÜ ve BEŞİNCİ FASIL

Tûrânîler'in, Romalılar'ın, Îrânîler'in, Arablar'ın Amasya'da hükûmetlerini,
sûret-i vürûdlarını ve yek-diğeriyle olan münâsebât ve muhârebâtını ma'lûm olabildiği
kadar beyân ve tafsîl eder. Bu iki fasl-ı mütedâhili yek-diğerinden ayırmak mümkün
olmadığı cihetle mezc edilmişdir.

Roma'nın idâresi Amasya'dan zâ'il olduğu esnâda Hunlar'ın hâkânı olan Irkıl Hân
tarafından Pon kıt'ası barlığına Becenekler'in serdârı olan Sungay Hân nasb olunarak tevsî'-i
fütûhâta me'mûr olduğu cihetle diğer barlar ile müttefikan bir tarafdan Haleb, diğer tarafdan
Bağdâd, bu tarafdan Üsküdâr önünde Kadıköyü hudûduna kadar hücûm ve istîlâ, gâret ve
yağmâ ederek Romalılar'dan yapdıkları mezâlimin, vahşetlerin öcünü almakda idiler.
Lâkin Roma askerleri, ekseriyetle metîn kalelere kapanmış olup Tûrânîler'in savletlerini
muvakkat bir seyl akıntısına benzetiyorlardı. Roma imparatoru Te'odos, Roma mülküne her
tarafdan ta'arruz eden akvâm-ı muhtelife ve bi'l-hâssa Tûrânîler ile harb ederek münhezim bir
hâlde kable'l-hicre 227'de vefât ederken bilâd-ı Româniyye'yi şark ve garb nâmıyla tefrîk ve
şark ya'nî Bizans imparatorluğuna büyük oğlu Arkadiyus'u ve garb [198] ya'nî Latin
imparatorluğuna da küçük oğlu Honoriyus'u ta'yîn edib vefât etmekle eski Roma devleti
müzmahil olmuşdur.
Bu taksîmde Pon kıt'ası tamâmiyle şark imparatorluğuna isâbet etmiş olduğu cihetle on
bir livâdan müteşekkil bir vilâyet i'tibâr ve birinci livâ merkezi olan Amasya beldesi de
kemâ-kân merkez-i vilâyet ittihâz edilmişdir. On bir livâ şunlardır: Amasya, Erzincân, Tokat,
Canik, Çorum, Sivas, Trabzon, Karahisâr-ı Şarkî, Gümüşhâne, Lazistân, Yozgat.
Fakat Irkıl Hân'ın zamânında Asya ve Avrupa'da Roma devletleri yerinde kutlu bir
devlet-i Tûrâniyye zuhûr etmekle müşârün-ileyhin vefâtında hemşîrezâdesi Atıl Hân bin
Muncuk Hân, umûmen Tûrânîler'e gâyet bahâdır bir hâkân-ı kâhir olmuş idi.
Atıl Hân, aksâ-yı şarkdan müntehâ-yı şimâle, cenûben Şâm'a ve garben Avrupa'nın
nısfına hâkim bir hâkân-ı zî-şân olduğu cihetle Pon kıt'ası da müşârün-ileyhin zîr-i istîlâsında
olduğu tevârîh-i umûmiyyenin şehâdâtıyla müsbet olup Becenekler'in serdârı olan Sungay
Hân'ın idâresi altında bulunduğu anlaşılır.
Çünkü silsile-nâmelerden müstebân olduğu üzere Hazar hükümdârı Sâlib Hân'ın
vefâtında oğlu Biris (Bars) Hân, Hazar tahtına câlis [199] olup zamânında Anadolu sâlârı,
Becenekler'in serdârı olan Sungay Hân idi. 294
Medhal'de tafsîl edildiği üzere Becenekler'in Pon kıt'asında bu târîhden i'tibâren
mutavattın olduğu ve Amasya şehrine şarkan üç sâat kadar kurb mesâfede bulunan şimdiki

294 "Sungay, Sungar, Sungur, Şungay, Şungar" bizim "Çongar" dedigimiz avcı bir kuş adıdır.
585
286