Page 281 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

sarâyı biz göremiyoruz, ancak buralarda ya'nî el-yevm "Düldül Ayağı" denilen yerin üzerinde
görülen kârgîr binâlar o sarâyın harâbesi olmak ihtimâli pek kavîdir. 287
Çünkü kale için pek dar ve yüksek olduğu hâlde sarây için pek güzel bir yerdir. Hâlbuki
orada bizim gördüğümüze göre bir yol şehir ile dâ'imâ irtibâtını muhâfaza edegelmişdir. Bu
sarâyı yapan krallar kimdir? Buna dâ'ir hiçbir işâret yokdur.
Fakat İstrabon, mağaraların sûret-i kat'iyyede krallar mezârı olduğunu beyân ediyor, biz
de inanmak mecbûriyetindeyiz. Şurası doğrudur ki, burada Mihridâd'ın â'ilesi hükûmet
etmişdir. Diğer tarafdan o büyük Mihridâd'ın vefâtından elli altmış sene sonra bu mezârlar
hakkında mevcûd olan vesâ'ik-i târîhiyye, sarây ve mezârların o â'ileye mensûb olduğunu isbât
eder. [179] Sıra üzerine görülen beş mezâr, Mihridâd'dan evvel gelen kralların mezârı
olmalıdır. Diğer mezârlar dahi vardır.
Aynalı Mağara'ya gelince, Jorj Perro diyor ki: "Civârında Ziyâre karyesinin nâmı gâlibâ
bu mezârın çok ziyâret edilmesinden nâşî tesmiye edilmişdir. 288 Bu mağaranın orta penceresi
üzerinde iki satır yazı olup üst tarafı mükemmel okunduğu hâlde alt tarafı silinmişdir.
Jorj Perro, alt tarafın silinmesi esbâbını şöyle nakl ediyor: "Ata binmiş olan bir Türk,
oradan geçerken mağara önünde hayvânı yere düşmüş, mağara içinde şeytân olduğunu i'tikâd
eden o Türk hiddetinden o yazıyı ya'nî alt satırını silmiş ve üst satırı yüksek olduğu münâsebetle
erişemediğinden silememişdir". 289
Jorj Perro, bu mağara hakkında Amasya'yı ziyâret eden Mortman [180] ve Papas Buri
gibi müsteşriklerin efkârını nakl etdikden sonra diyor ki: "Ezmine-i kadîmede Komena,
Komenât'da bulunan büyük râhiblerden gâyet müteneffiz ve krallar kadar iktidâra mâlik olan
birinin İrisâttayis'in mezârı olduğu şübhesizdir."
Çünkü İstrabon'un naklinden ma'lûm olduğu üzere o asırlarda bu memleketin en büyük
adamları Zila'da ve Komena'da bulunan râhibler idi. Bu râhiblerden Amasya'da doğmuş olan
Darilus pek meşhûr olup Filitr'in oğlu ve İstrabon'un akrabâsından idi. Bu Aynalı Mağara'nın
aşağı tarafında görülen ufak bir mağara â'ile-i hükümdârîye mensûb Pifodor nâmında bir
kadının mezârıdır.
Tabakâtu'l-Hükemâ'da mestûr olduğu üzere hükemâ-yı kadîmeden coğrâfî-i meşhûr
Amasyalı İstrabon, bir Â'ile-i Berberiyye'den (Â'ile-i Bâriye'den olacak) tevellüd edib ibtidâ
Nikiyye'de Aristo etbâ'ından Aristudimos nâm hakîmden fesâhat ve edebiyâtı, hikmet ve
mantıkı ahz ve telakkî ederek meşşâ'iyyûn mesleğini ihtiyâr etmişdi.
Ba'dehû Amisos'da hakîm-i meşhûr Tiraniyon ile sohbet ve ondan riyâzât ve gramatiki
ahz ederek işrâkiyyûn mesleğini kabûl etmiş; ba'dehû İskenderiyye, Tarsûs, Silifke şehirlerinde
hikmet tedrîs edib mu'ahharan ahvâl-i araziyyeyi tedkîke ve târîhe merâk ederek seyâhata
çıkmışdı.
İbtidâ Asyâ-yı Sugrâ'yı geşt ü güzâr edib sonra Lidya, Mısır, Sûriye, İgrikiye,
Makedonya, Roma, İtalya, Lidonya, Galya ve Afrika [181] kıt'alarında seyâhat ve kürre-i arzın
tûl ve arzını tedkîk ve ikmâl-i seyâhatle Roma'da ikâmet etmişdir.
Gezdiği yerlerin ahvâl-i târîhiyye ve coğrâfiyyesi hakkında iki eser-i mühim te'lîf
ederek fenn-i târîh ve ilm-i coğrafyaya pek büyük hizmet eylemiş idi. Bunların bir kısmı
mu'ahharan ele geçip Avrupa'da müte'addid merâkiz-i ilmiyyede mükerreren tab' ve neşr edildi.

287 Mukaddime'de bu sarâya dâ'ir îzâhât-ı lâzıme verilmişdir.
288 Ziyâre hakkında Mukaddime'nin verdiği îzâhâta mürâca'at buyurulduğu takdîrde bu tesmiyenin esbâbı
anlaşılır. Aynalı Mağara, beyne'l-müslimîn ziyâret edilecek bir mezâr olmak üzere telakkî edilmiş değildir ki
bu tesmiye vârid-i hâtır olsun.
289 Perro'yu oraya götüren yerli Hristiyânlar Türkler'i tezyîf için şöyle masalı tasnî' edebilirler. Fakat Avrupa
müdekkikleri böyle açık hezeyâna inanacak kadar bön olmadıkları şübhesiz ise de Hristiyân söylediği için
doğruluğuna kanmış olmalıdırlar. Bu masalın doğruluğu takdîrinde alt satırıyla üst satırın arası gâyet açık
değildir ki altını bozan üstüne erişemesin de üstü şimdiye kadar kalabilsin. Amasya'da böyle bir hikâye aslâ
işidilmemişdir. Taş üzerinde oymalı yazılar kolay kolay yazılabilir mi?
579
280