Page 307 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

Ikdu'l-Cümân'da Bedreddîn Mahmûd el-Aynî 349 senesi vekâyi'inde diyor ki: "Bu sene
Türkler'den iki yüz bin çadır halkı kabûl-i İslâm etmekle bunlar "Türk Îmân" nâmıyla yâd
olundular. Ba'dehû "Türk Îmân" lafzı tahfîf olunarak "Türkmân" denmişdir!". 311 [252]
Fakat "el-Muhtâr Fî Târîhi'l-Ahyâr"'da mestûr olduğu üzere bu Türkler "Guz" demekle
meşhûr Oğuz Hân evlâdı olan Türkmenler olup bir günde kabûl-i İslâm etmeleri de bu târîh ile
Câmiu'd-Düvel'den müstebân olduğu üzere şöyle cereyân etmişdir:
Türkistân hâkânı olan "Habak, Kâbak, Kâbûk" Hân, Oğuz Hân'ın torunu Salur Hân
neslinden olduğu münâsebetle "Habaku's-Salgurî" demekle meşhûr idi. Bunun sâlârı ya'nî
müdebbir-i umûru olan ser-askeri, Oğuz Hân'ın diğer torunu olan Kınık Hân soyundan Dukak
(Togâk Bây) idi. Kabuk Hân, ehl-i İslâm aleyhinde muhârebe etmek fikrinde olduğu hâlde
mehâsin-i İslâmiyyeyi kalben takdîr eden Togak Bây dahi kabûl-i İslâm fikrinde olmakla araları
bozulmuş idi.
Şu tehâlüf-i efkârdan dolayı Togâk Bây, Kabuk Hân'ı terk edib onunla harb etmeğe
kadar varmış idi. Çünkü Togâk Bây, akıl ve dehâsıyla meşhûr olan Toktemür'ün torunu olup
Türkmenler arasında gâyet mutâ', tedbîr ve nüfûzuyla meşhûr bir kahramân-sîret olduğu cihetle
Kabuk Hân, bunun nüfûzundan istifâde etmek üzere celbini muvâfık buluyor, muhâlefetini
tehlikeli görüyor idi.
Binâ'en-aleyh Kabuk Hân, birâderleri Suli ve Ulug Hânlar'ı tavsît ederek Togâk Bây'ı
celbe teşebbüs eylediği esnâda Togâk Bây'ın kabûlünü teklîf eylediği dîn-i İslâmı bi'l-müşâvere
kabûle karâr vermeleri üzerine bütün [253] Türkmen oymakları bunlara muvâfakat etdiler, bir
günde üç milyonu mütecâviz Türkmenler şeref-i İslâm ile müşerref oldular.
Kabuk Hân, mukaddemen Türkler'in kabûl-i İslâmında hizmeti sebk eden Bugrâ Hân'a
teşbîhen Türkmenler arasında "Bugrâ Hân" demekle meşhûr olmuşdur. Türkistân hâkânı
"Bigvâ, Bigrâ, Bugrâ" gibi eşkâl-i muhtelifede zabt edilen hükümdâr budur. Kuvvet-i
kâhiresiyle neşr-i İslâma himmet eden bütün hânedân-ı Selçûk'un cedd-i a'lâsı da işte bu Togâk
Bây'dır.
Gelelim sadede: Ehl-i İslâmın yüreklerini dağlayan Rûm imparatoru Nikofor Fokas,
kendi zevcesi olan Te'ofanu ile Anadolu vâlîsi ve kendi perverde-i ni'meti olan Yani Zimiskis'in
mu'âşakası uğruna 354'de rakîbâne maktûl olarak Yani Zimiskis Rûm imparatoru olmuşdur.
Pon ve Kapadokya vâlîsi olan Bardas Fokas, maktûl olan imparator Nikofor Fokas'ın
yeğeni olduğuna binâ'en imparatorluğu işgâl eden kâtil Zimiskis'in şu cinâyeti, inân-ı ihtiyârını
selb ederek imparatorluğa karşı isyân ve Amasya'da istiklâlini i'lân eyledi.
Bu esnâda hâricen pek meşgûl olan imparator Yani, Bardas Fokas'ın isyânından
müte'essir olup Pon vâlîliğine nasb eylediği Savdes (Te'odos) nâm bir generali kuvve-i kâfiye
ile Pon kıt'asına irsâl etmiş idi. Bi'l-muhârebe Bardas mağlûb ve esîr olmakla Harşene
zindânında mahbûs ve Te'odos da Amasya'ya vâlî olarak mukîm oldu. [254]
Pon vâlîsi Te'odos, 356'da Amasya'ya girip idâre-i umûr-ı vilâyet etmekde iken Bardas
Fokas, bir fürce bulup hafiyyen mahbûsdan firâr ve başına cem' edebildiği avenesiyle bir gece
Te'dos'un hânesini basıp kendisini ve avenesini katl ederek takrîben 357'de ikinci def'a
Amasya'da isyân ve krallığını i'lân eyledi.
İmparator Yani, bunun def'ine Anadolu vâlîsi Bardas Sıklarus nâmında bir kumandânı
me'mûr etmekle iki Varda (Bardas) mükerreren çarpışdılar. Nihâyet Pon kralı nâmını alan
Bardas Fokas, Anadolu vâlîsi olan Bardas Sıklarus'un eline esîr düşdüğü cihetle derhâl

311 Hâlbuki müverrih-i müşârün-ileyh cild-i evvelde Türkmenler'in kabâ'ilini tafsîl ederken Türkmen denmesinin
sebebini şöyle beyân ediyordu, gûyâ: "İskender, Türkistân'a hücûm eylediği esnâda Türkler'den pek çoğu firâr
ve bir azı da sebât etmiş idi. İskender, sebât edenlere hitâben Acem lisânıyla "înân Türk-mânend" ya'nî, bunlar
Türk'e benziyorlar, demesiyle "Türk-mânend" terkîbi bu sebât eden Türkler'e alem olmuş, ba'dehû tahfîf
olunarak "Türkmân" kalmışdır". Bâlâda sebk eden tedkîkât üzerine bunların her ikisi de yakışdırma şeylerden
ibâretdir.
605
306