Page 330 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Gâzi'nin meskûkâtı bulunamadığı meşrûhdur. Dânişmendîler'den sikkesi elde bulunanlardan
biri Melik Gâzi Muhammed Hân'dır.
Bunun sikkeleri tamâmiyle Rûmiyyü'l-ibâre olduğu gibi ba'zılarında tasvîr-i Mesîh bile
vardır. Bu Rûmî ibârelerin tercümesi tasvîrsiz sikkelerde "Melik Gâzi bin Melik-i Mu'azzam
Ahmed Gâzi" ve "Bütün Rûm [319] ve Anadolu Meliki Muhammed" ve tasvîr-i Mesîh bulunan
sikkelerden Rûmî ibârelerin tercümesi de "Emîr-i Mu'azzam Emîr Gâzi" gösterilmekdedir.
Hâlbuki halefi Yağıbasan Hân'ın sikkeleri açık nesh-i Arabî hattıyla muharrer olduğu hâlde
ibârât-ı Rûmiyye yokdur.
Şu sikkelerden hâsıl olan fikir üzerine denilebilir ki Melik Gâzi Muhammed Hân'ın
inân-ı idâresi aslen Rûm olan vâlidesi Gülnûş Bânû ile mukarrebi bulunan Alâ'ü'd-devle Alî
bin Râmîn'in ellerinde olduğu cihetle Rûmluk nüfûzu ve ba'dehû kilise nüfûzu galebe ederek
Melik Gâzi Muhammed Hân sikkelerinde tasvîr-i Mesîh'i tersîme kadar muvâfakat eylemiş
olması, Türkmen beylerinin ve bütün müslimlerin i'tirâzâtını celb ederek bütün sülâlesinin
felâketini ihzâr etmişdir. Vâlidesi ve mukarrebi yeni müslümân oldukları cihetle Rûmluk ve
Hristiyânlık nüfûzundan birden bire tecerrüd edemezlerdi. Çünkü Rûmlar'dan ihtidâ edenlerin
hissiyâtı bir karın geçmedikçe tamâmiyle müslim olmaz.
Hulâsa Sultân Mes'ûd'un teşvîki ve Türkmen ümerâsının tensîbi üzerine Niksâr emîri
olan Yağıbasan Gâzi Amasya'ya gelip 535'de memleket-i Dânişmendiye hükümdârı olduğu
gibi Amasya hükümdârı olan Melik Muhammed Gâzi Bey dahi Niksâr'a i'zâm olunduğu Târîh-i
Âl-i Dânişmend'den müstefâd olur. Çünkü 535'de kadı-i bilâdu'r-Rûm olan Amasya kadısı
Abdülmecîd el-Herevî Şâm'a rihlet edib orada bir müddet ikâmet etdiği tercemesi zeylinde
Tabakâtü'l-Hanefiyye kitâblarında mestûrdur. [320]

El-Melik Nizâmeddîn Yağıbasan ed-Dânişmendî
Amasya hükümdârı Melik Yağıbasan (Yağı Basan Hân) esbak Anadolu hükümdârı olan
Sultân İbrâhim Hân'ın mahdûmu olduğu 560 târîhli vakfiyesinde mestûrdur. Melik Muhammed
Gâzi Bey'in yâhud Emîr Gümüştigin Gâzi'nin oğlu değildir. Her hâlde bu Yağıbasan Gâzi
491'de şehîden vefât eden Antakya emîri Yağıbasan bin Muhammed bin Alp Arslan'ın kızından
hafîdidir. Yağıbasan bin İsmâ'il bin ed-Dânişmend nâmıyla da kaydı görülmüşdür.
Amasya hükümdârı Yağıbasan Hân, Amasya'da İçerişehir'de şimdiki Kurşunlu
Mahallesi'nde cesîm bir hân inşâ etdirdiği münâsebetle oraya Mahalle-i Yağıbasaniyye ve
Hân-ı Yağıbasan Mahallesi dendiğini ve Gök Medrese Mahallesi'nin yol kenârında Melik
Dânişmend Ahmed Gâzi'nin sarâyında ve önündeki Altı Bahçe demekle meşhûr bâhçelerde
ikâmet ve ba'dehû buraları umûmen vakf eylediğini kuyûd-ı atîka göstermekde ve
müşârün-ileyhin sarâyı mevki'ine şimdi Yukarı Bakacak ve Altı Bahçeler mevki'inin kısm-ı
cenûbîsine Aşağı Bakacak denmekdedir.
Hükümdâr-ı müşârün-ileyhin Amasya'da atabegi Celâlüddevle Mahmûd bin el-Merhûm
Fetih Hân ve emîrü'l-ümerâsı Hüsâmüddevle Hasan bin İltigin ve kâdı'l-kudâtı Kemâleddîn
Ebu'l-Fezâ'il İlyâs bin Hasan el-Horasânî olduğu ele geçen kuyûd-ı atîkadan istidlâl olunur.
Hattâ 560 târîhli vakıf-nâmesini imzâ eden [321] kadı, Şeyhu'l-İslâm ve'l-müslimîn Sadreddîn
Muhammed bin el-Merhûm İlyâs el-Horasâni'dir.
Celâlüddevle Mahmûd Gâzi Bey, şimdiki Temennâ Mahallesi'nde Fetih Gâzi Bahçesi
civârında bir mescid-i şerîf binâ ederek pederinden ve ceddinden kalan bu bahçeleri ve
Hüsâmüddevle Hasan Gâzi Bey de Hân-ı Yağıbasan civârında diğer bir mescid-i şerîf inşâ
ederek Öz Nâhiyesi'nde Emîr Hasan Alanı (Çiftliği) nâm karyeyi vakf etdikleri ma'lûmât-ı
kaydiyedendir. Bu Hüsâmüddevle'nin birâderi Sehmüddevle Hüseyin Gâzi emîr-i Merzifon
olup orada câmii, vakfı, mevki'i "Sehmüddevle" demekle kayden meşhûrdur. Sihâmuddevle
dahi denir.
Taharriyât-ı târîhiyyeden ve cereyân-ı ahvâlden istidlâl olunduğu üzere Dânişmendiye
hükümdârı Yağıbasan Hân, Melik Muhammed Gâzi Bey'i Amasya'dan Niksâr'a kaldırıyor,

628
329