Page 338 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

aralarında kavâ'id-i sulh ve müsâlemet tekarrür etdikden bir müddet sonra Şâhenşâh bin Mes'ûd
memâlik-i Dânişmendiye'yi istîlâ etmişdir".
Câmiu'd-Düvel'de Ahmed bin Lütfullâh el-Muglevî diyor ki: "Yağı Arslan bin
Gümüştigin 560'da Kılıc Arslan ile harb etdikden sonra vefât etmekle birâderzâdesi İbrâhim
bin Muhammed bin Gümüştigin Dânişmendiye hükümdârı oldukda birâderi Zünnûn bin
Muhammed gidip Kaysâriyye'yi zabt ve temellük ederek Engûriyye hâkimi Şâhenşâh bin
Mes'ûd-ı Selçûkî ile akd-i sulh eyledi. Ba'dehû oğlu İsmâ'il, ba'dehû birâderi Zünnûn bin
Muhammed Dânişmendiye hükümdârı olup 564'de münkarız ve memleketleri Âl-i Selçûk'a
müntakil olmuşdur".
El-Aylemü'z-Zâhir'de Mustafa Cenâbî Efendi Yağı Arslan yerinde [342] Yağıbasan bin
Muhammed bin Dânişmend Ahmed Gâzi yazıyor. Bu vekâyi'in cereyânını da 562 hudûdunda
gösteriyor. Hâlbuki Nizâmeddîn Yağıbasan Gâzi'nin 560 Zilhiccesi evâhirinde tanzîm edilen
vakıf-nâmesinde "el-Melikü'l-Merhûm Nizâmeddîn Yağıbasan bin el-Melik İbrâhim bin
el-Melik Dânişmend Ahmed Gâzi" muharrer olduğuna nazaran müşârün-ileyhin irtihâlinden az
sonra tanzîm edildiği anlaşılmakdadır.
Emîr Gümüştigin Gâzi, melik-i Dânişmend Ahmed Hân'ın mahdûmu olmadığı 500
ramazân târîhli vakıf-nâmesinde musarrah ve Melik Muhammed Gâzi Bey, Melik
Dânişmend'in mahdûmu olduğu Târîh-i Âl-i Dânişmend'de mestûrdur. Malatya emîri Yağı
Arslan bin ed-Dânişmend, Niksâr'da Dânişmendiye hükümdârı Yağıbasan bin
ed-Dânişmend'in aynı olmadığı meydândadır. Melik Cemâleddîn İsmâ'îl bin Yağıbasan'ın
Amasya'da ibtidâ emîr, ba'dehû hükümdâr olduğu kuyûd-ı târîhiyyeden müstebân olup Sultân
Şâhenşâh'a dehâleti evlâd ve ahfâdının Selçûkiyye zamânında emâretlerinden müstefâd
olmakdadır.
Amasya hükümdârı Sultân Nâsıreddîn Şâhenşâh 364 zamânında şimdiki Burma Minâre
aşağısından ırmağa kadar olan yerlere "Şehenşâh Bahçesi" ve "Şehenşâh Mülkü" dendiği
Mukaddime'de mezkûrdur. Sultân Şâhenşâh, burada bir hamâm-ı âlî ve sâ'ir mebânî inşâ etdirip
iki def'asında Amasya'da on beş sene kadar hükûmet etdikden sonra Behcetü't-Tevârîh ile
Gülşen-i [343] Tevârîh'in kısmen muvâfık olan zabtı üzere 575'de irtihâl-i dâr-ı bekâ etmekle 365
yerine küçük birâderi Gıyâseddîn Muhammed Selçûkî Amasya hükûmetine isti'lâ eylemişdir.

Sultân Gıyâseddîn Muhammed Hân
Esbak Amasya hükümdârı Sultân Mes'ûd Hân'ın üçüncü şehzâdesi olup birâderi Sultân
Şâhenşâh Hân'ın irtihâlini müte'âkib 575'de Amasya hükümdârı olmuşdur. Birâderinin atabegi
Bedreddîn Şâhenşâh ibni Arslan Togmuş Bey'i Niksâr emîri bulunan mahdûmu Ulug Bey'in
nezdine i'zâm edib Salur soyundan Soruk Beyzâde Bahâ'eddîn Gökceğiz Bey'i atabeg nasb
ederek Tâceddîn Rıdvân Bey mîrâhûru olduğu taharriyât-ı kaydiyyeden anlaşılmakdadır.
Sâbık atabeg Bedreddîn Ebû Mansûr Şâhenşâh Niksâr'da 578'de vefât eylediği seng-i
mezârında mahkûk 366 olup türbesi ittisâlinde mahdûmu Ulug Bey bir medrese binâ etdirdiği
türbe-i mezkûrda bulunan târîh taşından müstebândır. Târîh taşında şu ibâre-i mahkûka "Emera
bi-‘imâreti hâzihi'l-medreseti el-emîrü'l-isfehsâlâr el-ecellü'l-kebîrü'l-âlimü'l-âdilü nûrü'd-dîni
ve'd-devleti Ulug bin Atabeg Ebu'l-Mekârim Şâhenşâh senete semânin ve seb'îne ve hamsu
mi'etin" görülmekdedir. [344]
Amasya hükümdârı Sultân Gıyâseddîn Muhammed Hân, Amasya'da şimdiki
Gümüşlüzâde Mahallesi'nde ikâmet eylediği, oraya kadîmen "Gıyâseddîn Şâh Mülkü"
denmesinden istidlâl olunur. Buralarda sultân-ı müşârün-ileyhin bir medrese ve câmi inşâ
eylediği mukayyed ise de Medrese-i Mes'ûdiyye gibi bu Medrese-i Gıyâsiyye'nin de binâları

364 Kuyûd-ı atîkada "Şehenşâh" şeklinde mazbûtdur. Gülşen-i Tevârîh dahi "Şehenşâh" sûretinde kayd etmişdir.
365 İkincisi birincisinden mütercem olan bu târîhlerde Amasya hükümdârı gösterilen Şâhenşâh bin Mes'ûd'un
târîh-i irtihâli sehven 675 kayd edilmişdir.
366 Bu kitâbe-i mahkûka bâlâda tahrîr edildi.
636
337