Page 352 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

ve cüz'î ma'iyyet-i bâkiyesiyle Amasya'ya cân atdılar. Amasya vâlîsi Alîşîr Bey işte bu
muhârebede şehîd olup yerine hizmeti sebk eden Emîr Seyfeddîn Haydar nasb edilmişdir.

Seyfeddîn Haydar Bey
Esbak Amasya vâlîsi Bedreddîn Ebû Bekir bin Muhammed bin Hasan bin İltigin
Gâzi'nin oğlu olup gerek yalancı peygamber vak'asında gerek Tatar muhârebesinde yararlığı
görülmekle 641 evâ'ilinde Amasya vâlîsi olmuşdur. Fakat Amasya'da bulunan Sultân
Gıyâseddîn Keyhusrev, bu inhizâmdan fevkalâde müte'essir ve Tatarlar'ın bütün memâlik-i
Selçûkiyye'yi istîlâ etmelerinden gâyet me'yûs bir hâlde idi.
Sâhib-i a'zam Mühezzebeddîn Alî ve Amasya kadısı Fahreddîn Alî, sultân-ı
müşârün-ileyhi tesliye ve bu mühimmi kendileri hüsn-i tesviye edeceklerini ta'ahhüd ederek
merkez-i hükûmet-i Tatar olan Magan (Mogân) şehrine gidiyorlar, Geyük Hân'ın vâlidesi
Türkinay Hâtun'a hediyelerini takdîm ederek günlerce mükâleme ediyorlar. Nihâyet hükûmet-i
Selçûkiyye, tazmînât-ı harbiyye olmak üzere Tatarlar'a günde bin dînâr, bin keçi, bin inek, bin
koyun i'tâ ve hükûmet-i Cengîziyye tarafından Anadolu'da ikâme edilecek bir nâzırın ma'âş ve
ta'yînâtını her ay tesviye etmek üzere akd-i sulh etmekden başka çâre olmadığını anlıyorlardı.
[383]
Hristiyânlığı İslâma tercîh eden Tatar hükümdârı Geyük Hân'ın zimâm-ı idâresi
Hristiyân papazlarının ellerinde olduğu münâsebetle hükûmet-i Cengîziyye nâmına
Hristiyânlığın İslâm aleyhinde şu tekâlîf-i anîfesi, Anadolu'da bir İslâm devleti olan hükûmet-i
Selçûkiyye'nin nüfûzunu mahv ediyordu. 386 Bunu idrâk eden murahhaslar Sultân Gıyâseddîn
ile müzâkere-i keyfiyet etmek üzere 642'de avdet etdiler.
Esnâ-yı müzâkerede sâhib-i a'zam kemâl-i merâkından vefât etmekle yerine Şemseddîn
Muhammed el-Isfahânî sâhib-i a'zam oluyor, bu teklîfâtın kabûlü müdebbirâne hareket edildiği
takdîrde iktisâb-ı kudret edinceye kadar ahvâl-i dâhiliyyenin emniyyet ve sükûn dâ'iresinde
cereyân edeceğine bir zamân telakkî ediliyor, nihâyet 642 senesi evâhirinde Şemseddîn
el-Isfahânî, Fahreddîn el-Buhârî tekrâr Magân'a gidip akd-i sulh ediyorlardı.
İşte bu mu'âhede-i sulhiyyenin akdi 643 senesi muharremine müsâdif olup bu târîhden
i'tibâren Anadolu'da kâ'in bütün memâlik-i Selçûkiyye Tatar hükümdârı Geyük Hân bin Oktay
Hân bin Cengiz Hân'ın nüfûzuna [384] tâbi' bir kıt'a olduğu münâsebetle tarafından Baycu
Noyin Anadolu nâzırı (vâlî-i umûmîsi) oldu. Ya'nî bu mu'âhede-i sulhiyye mûcibince
Anadolu'da idâre-i hükûmet saltanat-ı Cengîziyye nâzırına intikâl etmekle 463 senesinden beri
devâm eden saltanat-ı Selçûkiyye'nin nüfûzu 643 târîhinde hitâm buldu.

SEKİZİNCİ FASIL

Amasya'da Âl-i Cengîz'in nüfûzunu, hükûmet-i Cengiziyye tarafından Amasya'ya
me'mûr edilen ricâlin ve saltanat-ı Selçûkiyye tarafından nasb olunan ümerânın ahvâlini,
Amasya'de te'essüs eden saltanat-ı Selçûkiyye'nin etvârını, ümerâ-yı Cengiziyye'nin
Amasya'da harekâtını ve hâsseten Amasya vekâyi'-i târîhiyyesini bulunabildiği kadar
beyân ve tafsîl eder.

Anadolu nâzırı olarak 643 evâ'ilinde gelip Aksarây şehrinde ikâmet ve memâlik-i
Selçûkiyye'de Moğol hükümdârı Geyük Hân nâmına hükûmet eden Baycu Noyin,
Câmiu't-Tevârîh'de mezkûr olduğu üzere sülâle-i Cengiziyye'den Kubil (Kubilay) Hân bin
Tumine Hân evlâdından Havihor (Avikor) bin Avzam bin Kaçuk yâhud Kutuk bin Kubil Hân

386 Çünkü İsâk Komennus vak'asında büyük bir mağlûbiyete ve inkisâr-ı hayâle uğrayan Trabzon kralı Manu'el
Komennus, mâ'il-i nasrâniyyet olan Geyük Hân'ı papazlar vâsıtasıyla teşvîk ederek hem kendi hükûmetini
Tatarlar'ın istîlâsından kurtarmış hem de hükûmet-i Selçûkiyye'den intikâmını almış oluyordu.
650
351