Page 356 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Mengü Ka'ân, Baycu Noyin'in yerine Buyan Noyin nâmında birini memleket-i
Selçûkiyye nâzırı olarak gönderiyor, Kılıç Arslan Hân bu vak'adan tevahhuş ederek Mu'îneddîn
Pervâne Bey'i alıp te'yîd-i saltanat için Hemedân'a şark hükümdârı Hülâgu Hân nezdine 655'de
gidiyor, birâderi Keykâvus Hân Kılıç Arslan'ın Konya'dan gitdiğini müte'âkib avdet edib ikinci
def'a istiklâlini i'lân eylediği esnâda Kedağra kasabasında ikâmet eden eyâlet-i Rûmiyye nâzırı
Samuk Noyin ecel-i mev'ûduyla vefât ediyordu.
Mengü Ka'ân bu haberi duydukda Alıcak Noyin nâmında birini eyâlet-i Rûmiyye nâzırı
nasb etdikden sonra Samuk Noyin'in sebeb-i vefâtını araşdırıyor, nihâyet ihbârât-ı kâzibe
üzerine Noyin'in vefâtını Amasya'da mukîm olan Sultân Alâ'eddîn Keykubâd'ın dahl ve
te'sîrine haml ederek bîçârenin Mogan'a celbini emr ediyordu. [394]
Ber-mûcib-i fermân-ı hâkânî eyâlet-i Rûmiyye nâzırı Alıcak Noyin Erzurum'a
müteveccihen hareket eyledikde Amasya vâlîsi Seyfeddîn Torumtay, kethüdâsı Necmeddîn
Ferruh Bey'i vâlî kâ'im-makâmı nasb ederek 655'de Sultân Alâ'eddîn Keykubâd'ı alıp
müşârün-ileyhin atabegi Şemseddîn Artuk bin Boğa ve emîrü's-sevâhil Şücâ'eddîn Hâbil ile
Mogan'a müteveccihen hareket edib Erzincân'a vusûlünde Sultân Alâ'eddîn Keykubâd füc'eten
vefât etmiş idi.
Amasya'da vâlî kâ'im-makâmı olarak kalan Necmeddîn Ferruh Bey ile kale dizdârı
Hüsâmeddîn Biçâr Bey Amasya vilâyetini hüsn-i muhâfaza etmeğe çalışıyorlardı. Fakat
eyâlet-i Rûmiyye nâzırı Alıcak Noyin'in kethüdâsı olup Amasya'da ikâmet eden Zokay
nâmında zâlim bir Tatar'ın teşvîki üzerine Amasya'da bulunan Tatarlar, pek çok zengin
hânelerini gâret, a'râz-ı müslimîne tecâvüz ve pek çok şenâ'atler irtikâb etdiler.
Bir tarafdan Mengü Ka'ân Amasya'dan giden ümerâyı, Sultân Alâ'eddîn Keykubâd'a
hıyânet etdiklerini, mesmûmen vefâtına sebebiyet verdiklerini zann ederek i'dâm etmeğe kasd
ediyor, diğer tarafdan Amasya'nın ahvâli gitdikçe karışıyor, erbâb-ı hukûka mu'în olanlar
ölümle tehdîd olunuyor, fakat ortalığı bu kadar herc ü merce veren papazlar, mâ'il-i nasrâniyyet
olan Tatarlar'ı muttasıl ehl-i İslâm aleyhine teşvîk [395] ve teşcî' ederek bütün Hristiyânlar
huzûr ve emniyyet içinde yaşıyorlardı.
Amasya beylerbeyi Emîr Seyfeddîn Torumtay Mogan'da Mengü Ka'an'ın huzûruna
girip Sultân Keykubâd'ın sûret-i vefâtını ve Hristiyânların tezvîrâtını mütecellidâne ve açık bir
lisân ile i'lâm ederek müşârün-ileyhin rikkatini celb etmekle cümlesi de i'zâz ve ikrâm olunarak
656 evâ'ilinde Amasya'ya avdet etdiklerini müte'âkib Sultân Rükneddîn Kılıç Arslan dahi
tahsîl-i saltanat ederek Hülâgu Hân'ın nezdinden avdet eylediyse de Konya'ya dâhil olamayıp
Sivas'da ikâmet etmişdir.
Emîr Seyfeddîn Torumtay, Amasya'ya avdet eyledikde gâret vak'asını tahkîk edib
Hüsâmeddîn Biçâr el-Yâbirî'nin müsâmahasından neş'et eylediğine zâhib olarak mûmâ-ileyhi
azl ve esnâ-yı vak'ada vazîfe-i teskîniyyeyi hüsn-i îfâ eden İzzeddîn Gül Bey'i Amasya dizdârı
nasb eyledi.
657'de sâhib-i a'zam Şemseddîn Mahmûd et-Tugrâ'î'nin pederi olup Hâce Ahmed
Yesevî Hazretleri'nin bi'l-vâsıta hulefâsından Amasya'da Hânkâh-ı Mes'ûdî şeyhi olan Baba
İlyâs Horasânî vefât eylediği 394 cihetle halîfesi Şemseddîn Ebu'l-Fezâ'il Behlûl Baba yerine
Mes'ûdiyye şeyhi olmuşdur. Anadolu'da tarîkat-ı Babâ'iyye'nin mü'essisi Baba İlyâs Horasânî
olup oğulları meşâhîr-i ümerâdan Şemseddîn Mahmûd, Mu'izzeddîn Alî, Ziyâ'eddîn Mes'ûd,
Muhliseddîn Mûsâ'dır ki [396] bunlara "çâr-erkân" denmişdir. Hulefâsından İbik Baba, Behlûl
Baba, Saltık Baba, Lokmân Baba pek meşhûr olup bunlara dahi "çâr-yâr" denmişdir. Tarîkat-ı
Bektâşiyye mü'essisi olan Hacı Bektâş Baba, Çâr-yâr'dan olan Lokmân Baba'nın halîfesi idi.

394 Baba İlyâs Horasânî, 656 târîhine kadar ele geçen vesâ'ik-i şer'iyyede "eş-Şeyhu'z-zâhidü'l-ecell,
umdetü'l-meşâyihu'l-kümmel Mevlânâ Şücâ'eddîn Ebu'l-Bekâ İlyâs bin Alî bin Ahmed el-Horasânî" diye
ber-hayât olarak mestûr olduğu hâlde 658 târîhli evrâk-ı atîkada "eş-Şeyhü'l-Merhûm ..." diye mezkûr
olduğuna nazaran 657'de vefât etdiği anlaşılır.
654
355