Page 370 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

artıyor, Hristiyânların hattâ Yahûdîlerin tahakkümâtı ehl-i İslâmın üzerine kâbûs-ı belâ gibi
çökmüş duruyor, müslim Türkler tahsîlât-ı şedîde altında eziliyordu.
Bu zamâna kadar bir tarafdan ulemâ-yı İslâmın diğer tarafdan ümerâ-yı benâmın yirmi
beş seneden beri sarf etdikleri mesâ'î-i fevkalâde semerâtından olmak üzere nûr-ı İslâmiyyet
Tatarlar'ın arasında oldukça parlamış, birkaç noyin ile ufak ümerâ-yı Tatar'dan çokları kabûl-i
İslâm etmiş, Hristiyânların harekât-ı müfritânesi, Hristiyânlığın âkil bir insânı iknâ' edecek
desâtîr-i i'tikâdiyyeye mâlik olmadığı, Tatar ukalâsını Hristiyânlıkdan tenfîr eylemiş idi.
Âl-i Cengiz'den Gazân Hân bin Argun Hân'ın dîn-i İslâma meyli pek ziyâde olduğunu
gören bütün ulemâ ve ümerâ-yı İslâm, müşârün-ileyhi taht-ı İlhânî'ye iclâsa çalışıyor, ez-cümle
Emîr Nevrûz ile meşâhîr-i ulemâdan Sa'deddîn İbrâhim Hamevî müşârün-ileyhe tekarrüb
ederek Gazân Hân'ı hâlis bir müslim ediyor, Geyhatu ve Baydu Hânlar'ın Hristiyânlık nâmına
harekât-ı zâlimânesi Tatar beylerini bile tenfîr etmekle Emîr Nevrûz Bey bu beyleri dahi dâ'ire-i
ittihâdına alıp Baydu Hân'ı 694 [435] şevvâlinde harben ahz ve katl ederek Gazân Hân'ı taht-ı
İlhânî'ye iclâs ediyordu.
Henüz yirmi beş yaşında bulunan Gazân Hân 694 zilhiccesinde i'lân-ı İslâm ve kendi
nâmını Mahmûd ve birâderi, velî-ahdı olan Olcaytu Hân'a "Hudâbende Muhammed" tesmiye
etdiği gün bütün ehl-i beyti, ümerâsı ve seksen bin Moğol kabûl-i İslâm etdikden sonra evvelce
Hristiyânlığı kabûl etmiş olan ekser sükkân-ı deşt ü Hıtâ ve sâ'ir ukalâ-yı Tatar Müslümân
oldular.
Anadolu nâzırı bulunan Cumûdâr Hân zâten müslim olduğu münâsebetle Sultân
Mahmûd Gazân Hân'ın kabûl-i İslâm ve cülûsuna izhâr-ı memnûniyyet etmiş olmalıdır ki
Baydu Hân'ın tarafdârı olup Konya ciheti nâzırı olan Akboğa Noyin ba'zı harekâta cür'et
etmekle Gazân Hân bunu ahz ve katl ve dâmâdı olan İzzeddîn Pervâne Bey'i Harşene kalesinde
habs eylediği hâlde Cumûdâr Hân'ı muvakkaten makâmında ibkâ etmişdir.
Sultân Mahmûd Gazân Hân'ın kabûl-i İslâmı Anadolu sükkânı üzerinde hüsn-i te'sîr
etmekle Sultân Mes'ûd'un erkân-ı devletinden feryâd ve Hristiyânların tahakkümât-ı
şedîdesinden şikâyet ve istimdâd ederek Mahmûd Gazân Hân'ın dergâh-ı adâletine ilticâ
etmişler idi. Zâten Mahmûd Gazân Hân, mezâlim-i Tatar'ın Anadolu Türkleri'ni ne kadar dil-gîr
etdiğini ve nihâyetinde Türkmen Beyleri bu mezâlimden kurtulmak için i'lân-ı istiklâl
edeceklerini tahmîn etmekde idi. [436]
Binâ'en-aleyh Sultân Mahmûd Gazân Hân, 695 recebinde saltanat-ı Selçûkiyye'yi
tamâmiyle ilgâ ederek Anadolu memâlikini dört kısma taksîm ve her bir kısma senevî on beş
tümen 418 vergi tarh ve tevzî' ve her kısmı bir emîr-i müte'ahhide tevcîh eylediği esnâda Konya
emâretini Babazâde Mücîreddîn Muhammed Emîr Şâh Bey'e ve Amasya emâretini
emîrü's-sevâhil Azîzeddîn Muhammed Bey'e tefvîz etmişdir.

Azîzeddîn Mehmed Bey
Amasyalı Mu'îneddîn Süleyman Pervâne Bey'in mahdûmu ve Alâ'eddîn Alî Bey'in
birâderi olup 419 mültezim şeklinde 695 senesinde Gazân Hân tarafından Amasya vâlîsi
olmuşdur. Dâ'ire-i hükûmeti Sinop dâhil olduğu hâlde Kızılırmak'ın havzası, ya'nî Simre
hükûmeti müştemilâtından ibâret olup bu dâ'ireye "Eyâlet-i Rûmiyye" nâmı verilmişdir.
Sultân Mahmûd Gazân Hân, Anadolu memâlikini dörde taksîm etmekle doğrudan
idâresini der-uhde etmiş olup Anadolu ahvâline vukûfları olan Cumûdâr Hân ile Togacar
Noyin'i Anadolu nâzırı nasb ederek Türkmenler'in harekât-ı umûmiyyesini bir nezâret-i şedîde
altında bulunduruyor, muhtemilü'z-zuhûr olan vekâyi'i der-pîş etmek istiyor, bunun için ta'yîn
eylediği ümerâ ve nuzzâra nîm-istiklâl veriyor, fakat [437] her dâ'ireyi para için fevkalâde
tazyîk ediyordu.

418 Her tümen on bin dînâr olup mecmû'u senevî yüz elli bin dînâr, ya'nî yarım milyon lira tutar.
419 Buna Mu'îneddîn Mehmed dahi denmişdir.
668
369