Page 372 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR

Amasya kâdı'l-kudâtı Nâsıreddîn Muhammed el-Bôrî azl olunup Şemseddîn Ahmed bin
el-Verdî dâru's-saltana Simre kâdı'l-kudâtı [440] olmuş, Köprü kazâsında el-yevm "Yeşbegi
Karyesi" demekle meşhûr olan çiftliğinde mukîm İşboğa Noyin dahi Simre hükûmeti nâzırı
olarak Amasya'da imtiyâz-ı mahsûs kazanmışdır. Kedağralı Şücâ'eddîn Kaplan Bey bin
Şemseddîn Tutaş Bey bunun vekîl-i umûru idi.
Lâkin Azîzeddîn Mehmed Pervâne Bey'in eski istibdâdını, eski mezâlimini, eski
tahsîlâtını durdurmak ve şikâyât ile makâmından dahi kaldırmak kâbil olmadığı cihetle
Câmiu'd-Düvel'in ta'bîri üzere elsine-i âmme, şikâyâtını rûz u şeb Cenâb-ı Müntakim-i
Kahhâr'a i'lâ ve bir an evvel vücûdunun izâlesi husûsunda bütün halk bârgâh-ı Ulûhiyyete ilticâ
etmişler idi.
Bîçâregânın şemşîr-i âh-ı derûnu Azîzeddîn Mehmed Bey'in cân evine isâbet etmekle
697 'de füc'eten vefât etmiş, Burma Minâre Câmii derûnunda Cumûdâr Hân'ın yanına defn
edilmişdir. Kezâlik Türk beylerinin meşâhîr-i şüc'ânından Baltubay (Baltuk Bey) kesret-i
mezâlimden isyân ederek başına toplanan mağdûrîn ile 698'de Anadolu nâzırı Togacar'ı katl ve
Konya taraflarından Tatar ümerâsını tard eylediği esnâda Mücîreddîn Emîr Şâh Bey soluğu
Gazân Hân'ın yanında almışdır.
Azîzeddîn Mehmed Bey'in yerine meşâhîr-i ümerâdan Halifetzâde Celâleddîn
Muhammed Bey pervâne-i sultânî olarak Simre hükûmeti nâzırı İşboğa Noyin ile akıl ve insâf
dâ'iresinde hareket ve kulûb-ı münkesireyi cebre himmet ediyor, fakat Baltubay'ın isyânı
Türkmen beylerinin muzâharetlerine istinâd ederek tevessu' etmeğe başlıyordu. [441]
Baltubay, saltanat-ı Selçûkiyye'nin inkısâmı Tatarlar'ın nüfûzuna hâdim olduğunu
takdîr ederek iki hükûmeti tevhîd ve Tatarlar'ı Anadolu'dan tard etmeğe çalışıyor, Alâ'eddîn
Keykubâd'ın sıgar-ı sinnine, kusûr-ı tedbîrine binâ'en onu ber-taraf ederek amcası olan Amasya
hükümdârı Sultân Gıyâseddîn Mes'ûd'un müstakillen Anadolu hükümdârı olmasını tervîc
ediyor, Anadolu ümerâsından bir kısmını elde edib cem'iyyetini teksîr ederek Amasya'dan
Sultân Mes'ûd'u yanına alıyor, mâh-be-mâh hazîne-i İlhâniyye'ye verilegelen mebâliği kat'
ederek sultân-ı müşârün-ileyhin istiklâlini i'lân eyliyordu.
Mücîreddîn Emîr Şâh gibi Tatar meclûbu olan Anadolu ümerâsı, Gazân Hân'ın nezdine
gidip tecdîd-i ubûdiyyet ve Baltubay'ın harekâtından tebri'e-i zimmet etmeğe calışıyorlardı.
Sultân Mahmûd Gazân Hân, Baltubay'ın harekât-ı serkeşânesine hiddet ediyor, Anadolu'da
ufak bir mağlûbiyyet bütün Türkmen beylerinin istiklâlini, yâhud hânedân-ı Selçûk'un ihyâ-yı
ikbâlini intâc edeceğini idrâk etmekle tedâbîr-i şedîde ittihâzına karâr veriyordu.
Binâ'en-aleyh Mahmûd Gazân Hân, meşâhîr-i ümerâsından Kutlug Şâh'ı başkumandân
nasb ederek ma'iyyetine verdiği büyük bir ordu ile 698 evâ'ilinde Anadolu'ya irsâl eyledi.
Moğol serdârı Kutlug Şâh Erzurum üzerinden mayıs evâ'iline müsâdif şa'bânda Amasya'ya
gelip pervâne-i sultânî Halifetzâde Celâleddîn Mehmed Bey'i kale zindânında habs ile Simre
nâzırı [442] İşboğa Noyin'i yanına aldı. Ba'dehû cem'iyyet-i ihtilâliyyeyi ta'kîb ederek Kırşehri
civârında harbe girdi.
Moğol serdârı Kutlug Şâh bi'l-muhârebe Baltubay'ı bozup cem'iyyet-i isyâniyyeyi
perîşân ve Sultân Mes'ûd Hân'ı esîr ederek Gazân Hân'ın yanına gönderdi. Sâ'ir Anadolu
beylerine ibret-i mü'essire olmak zu'muyla birtakım mezâlim-i menfûre irtikâb ederek
şübhelendiği ümerâyı müsâdere ediyor, halkı kırıp geçiriyor, Baltubay'ın isyânında mu'âvenet-i
mâddiyesi anlaşılan hükûmet-i Mısriyye üzerine gidiyordu.
Amasya hükümdârı Sultân Mes'ûd Hân, bir sefâlet içinde Tebrîz'e i'zâm edilip 698
ramazânında Sultân Mahmûd Gazân Hân'a mülâkî oldu. Baltubay'ın kendisini cebren aldığını
ve yanında bi'l-mecbûriyye bulunduğunu beyân ederek arz-ı i'tizâr eyledi. Mücîreddîn Emîr
Şâh Bey'in ve ba'zı ümerânın şefâ'at ve istirhâmına binâ'en Sultân Mahmûd Gazân Hân, Sultân
Mes'ûd'un özrünü kabûl eylediği hâlde azl edib birkaç gün sonra Hemedân kalesine irsâl ve
habs ve Simre eyâletini Sinop emîri olan Pervâne Beyzâde Mühezzebeddîn Mes'ûd Bey'e tevcîh
eyledi.

670
371