Page 383 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 2

Anadolu'ya gelen Yaranc Bahâdır Noyin ile Anadolu nâzırı İşboğa Noyin arasında
muhâlefet-i efkâr hâsıl olmakla beraber Konya tarafından Karamânîler'in tecâvüzâtı hükûmet-i
İlhâniyye'yi telâşa düşürmüş olduğu cihetle Silduz Noyin (Emîr Çoban) 714 rebî'ulevvelinde
Anadolu'ya gelip Lârende şehrine inmiş, iki Noyin arasını te'lîf [472] ve ıslâh ve Karamânîler'i
münkâd ederek avdet etmişdir.
715'de İşboğa Noyin umûr-ı külliye ve cüz'iyyenin tasarrufâtında kesb-i istiklâl ederek
bütün ümerâyı ber-taraf ve Sultân Altunbaş'ı sarâyında âdetâ habs edib nüfûz-ı hükûmeti
tamâmiyle kendine hasr etmekle ümerânın ve halkın şikâyâtı Sultân Muhammed Olcaytu Hân'a
kadar yükseldiyse de 716 şevvâlinin on üçüncü günü Olcaytu Hân'ın vefâtına binâ'en İşboğa
Noyin Sultân Altunbaş'ı hal' ederek Havza simresinde kâ'in çiftliğine 434 irsâl ve Anadolu
hükûmetinde kesb-i istiklâl etmişdir.

İşboğa Noyin

Esbak Anadolu nâzırı Samuk Noyinzâde Toka Noyin'in oğlu ve Ulay Noyin'in kardaşı
olup yirmi seneden ziyâde Anadolu nâzırı olarak teneffüz etmekle 716 zilhiccesinde
müstakillen Anadolu hâkimi olmuşdur. Târîh-i Âl-i Selçûk, Târîh-i Sa'd-i Yezdî'de "Abışka"
ve tevârîh-i Arabiyye'de "Aşbıka, Aşbıkâ" şeklinde muharrer olan İşboğa Noyin, Tatarlar
arasında "İşbuka, Yeşbuka" ve el-yevm çiftliği "Yeşbegi Karyesi" demekle meşhûr olduğuna
binâ'en "Abışka" ta'bîri tashîf edilmişdir.
İşboğa Noyin'in dâ'ire-i hükûmeti Erzurum, Ankara, Kastamonu [473] vilâyâtıyla
mülhakâtından ibâret olup Ankara vâlîsi Devletşâh oğlu Tâceddîn Devletşâh, Sivas vâlîsi "Emîr
Şeyh" demekle meşhûr olan Hâbil oğlu İzzeddîn Hasan, Kastamonu vâlîsi Tutaş oğlu
Gıyâseddîn Mahmûd Beyler mukaddemen İşboğa'nın hengâm-ı nezâretinde nasb etdiği
kimseler olduğu cihetle kendisine zamân-ı istiklâlinde mutâva'at etmişler idi.
Çünkü İşboğa Noyin âkil, umûrunda mutabassır, a'mâl-i askere kâdir, mezâlimden
korkar, mütedeyyin, ihsânı mebzûl, Tatar ümerâsı içinde etvârı makbûl ve müdebbir tanınmış
olduğu cihetle efkâr-ı âmmeyi, kulûb-ı hâssayı kendi lehine celb etmiş idi. Şemseddîn Uğurbay,
Seyfeddîn Timurbay435 gibi iki bahâdır, kendisinin dâmâdı ve Togatimur gibi beyne'l-ümerâ
şecâ'atle meşhûr bir oğlu var idi.
Diyârbekir vâlîsi Aktacî Sutay Noyin dahi bilâd-ı Horasân'ı istîlâ eden Bisuka Noyin
gibi hükûmet-i İlhâniyye aleyhinde isyân etdikleri münâsebetle İşboğa Noyin bu hareketinde
müteferrid bir hâlde değil idi. Binâ'en-aleyh hükûmet-i İlhâniyye'nin gavâ'il-i dâhiliyyesinden
[474] bi'l-istifâde kendisine mu'ârız olan Yaranc Noyin'i Erzurum hudûduna Anadolu
eyâletinden ihrâc ve teb'îd ederek mevki'ini tahkîm etmişdir.
Yaranc Bahâdır, Erzurum hudûdundan İşboğa ve Sutay Noyinler'in ahvâlini henüz on
iki yaşında iken 717 muharreminde câlis-i taht-ı İlhânî olan Sultân Ebû Sa'îd Bahâdır Hân'a arz
ve iş'âr eyledikde husamâ-yı ikbâline galebe ederek tasarrufât-ı umûr-ı hükûmeti yed-i
iktidârına alan Çoban Noyin 717 cumâde'l-ûlâsında Yaranc Bahâdır'a Diyârbekir eyâletini ve
kendi oğlu Timurtaş Bey'e eyâlet-i Rûmiyye'yi tevcîh ve ma'iyyetlerine birer kuvve-i askeriyye
terfîk ve i'zâm eyledi.
Eyâlet-i Rûmiyye vâlîsi Emîr Timurtaş ile Yaranc Noyin müctemi'an gelip Sivas şehrini
bi'l-muhâsara vâlîsi bulunan Emîr Şeyh Hasan Bey'in arz-ı mutâva'atı üzerine zabt ederek
Tokat'a doğru geldikleri Amasya hâkimi İşboğa'nın ma'lûmu oldukda ma'iyyet-i askeriyyesiyle
hareket ve Tokat ile Turhal arasında harbe mübâşeret etdiler. İşboğa Noyin, ihrâz-ı galebe

434 Bu çiftliği, Sultân Tâceddîn Altunbaş-ı Selçûkî 757'de vakf etdiği vakıf-nâmesinden müstebândır.
435 "Baytimur" demekle meşhûr olan bu zâtın "İvaz, Esengeldi" Beyler nâmında iki oğlu meşhûr olup bunların
evlâdından Musliheddîn Mûsâ Bey bin Süleymân Bey bin İvaz Bey ile İmâdeddîn Şâdumân Bey bin Hâsbey
ibni Esengeldi Bey ve İvaz Bey bin Süleymân Bey ve bunun oğulları Muhammed, İbrâhim Beyler ümerâ-yı
Osmâniye'dendir.
681
382