Page 405 - 1-4_2

Amasya Tarihi 1-4. Cilt Hüseyin Hüsâmeddîn YASAR
Amasya Tarihi Cilt: 3

ve tarafdârlarını Togan Şâh [30] aleyhine tahrîk, diğer tarafdan Samsun emîri Tuli Bey'i
Amasya'nın tahlîsine teşvîk ve elinden geldiği kadar yardımlar ediyordu.
Eretna Bey'in bu tertîbâtına tâli'i de yardım etdi. 741 senesi zilhiccesinin on dokuzunda
en ziyâde korkduğu Mısır hükümdârı Melik Muhammed bin Kalavun vefât edib yerine büyük
mahdûmu Melik Mansûr Seyfeddîn Ebû Bekir Mısır hükümdârı oldu. Bu yüzden Mısır
beylerinin aralarına da fitneler girdi. Eretna Bey, bundan istifâde ederek i'lân-ı istiklâl ediverdi.
Eretna Bey'in istiklâli üzerine tedârikâtını ikmâl eden Tuli Bey Samsun tarafından
hareket etdi. Amasya beylerinin içerden yardımlarıyla Togan Şâh'ı Niksâr'a kaçırdı. Amasya'yı
742 senesi evâ'ilinde harben aldı. Amasya vilâyeti bütün mülhakâtıyla doğrudan Eretna Bey'in
nüfûzu altına girdi. Eretna Bey'in memâlikinden oldu. Togan Şâh da bu vak'adan sonra
Niksâr'da vefât etdi.
Muharrir-i fakîr, Niksar kadısı iken Togan Şâh'ın kabrini çok aradım. Niksâr'ın cenûb
tarafında Dânişmend Gâzi Türbesi'ne giden yol üzerinde yek-diğerine mu'ârız, yanyana
bulunan iki türbeyi tedkîk edib cebhesi şimâle nâzır olan türbenin içini tathîr etdirdim,
topraklarını kazdırdım. Toprağın altından çıkardığım bir mezâr taşının şimâl cebhesinde şu
kitâbeyi kemâl-i müşkilât ile okuyabildim: "Hâzâ kabrü'l-emîri'l-isfehsâlâri'l-ecelli'l-kebîr el-
melikü'l-muzaffer el-mücâhidü'l-murâbıt ... âce'd-dîn Togan Şâh Alp bin Savcı ... rahmetullâh
– ...ın ve erba'în ve seb'i-mi'e".[31]
Bu kitâbe toprağın altında uzun bir müddet kalmış olduğundan yazı olduğu belirsiz bir
hâlde bulundu. Kiremid parçaları sürülerek yazı olduğu anlaşıldı. "âc" kelimesi "Tâc" yâhud
"Sirâc" olabilir. Okuyamadığım yerleri noktaladım. Birincisi "intekale ilâ" olmalıdır. İkincisi
"Seb'a" , "tis'a" okunabilir. Fakat "seb'a" olması pek muhtemeldir. 470 Bu kabrin yanındaki
cephesi garba nâzır olan türbe de birâderi Nûreddîn Alp Arslan'ın olduğu anlaşıldı.
Sultân Reşîdeddîn Ertena Hân 471 "Câmiu'd-Düvel"in "Âl-i Eretna" faslında ve sâ'ir
mevâki'inde Müneccimbaşı Ahmed Efendi'nin zabtı üzere Kayseriyye beyi olan Ca'fer Bey 472
bin Eretna Bey'in mahdûmudur. 473 Kayseriyye'de doğmuş, Sultân Ebû Sa'îd Bahâdır Hân'a
intisâb ederek silk-i ümerâya girmiş, hemşîresini Sivas vâlîsi Emîr Timurtaş bin Emîr Çoban
[32] tezevvüc eylediğinden Kayseriyye emîri olmuş, Ebû Sa'îd Bahâdır Hân'ın teveccüh ve
i'timâdını kazanıp Timurtaş'ın Mısır'a firârından sonra Sivas vâlîsi olarak ta'ayyün etmişdir.
Muhammed Avârî Efendi, "Râmûzu'l-A'yân"ında diyor ki: "Emîr Timurtaş'dan sonra
Sivas ve mülhakâtını Timurtaş'ın kayınbirâderi olan Sultân Reşîdeddîn Eretna Hân ahz ve
temellük etdi".
Muhammed bin Alî el-Acemî, "Mecma'u'l-Ensâb"ında diyor ki: "Emîr Eretna, Sultân
Ebû Sa'îd'in fermânıyla Rûm eyâletine bir müddet hâkim oldu. Sultân'ın vefâtından sonra o
memleketi adâletle güzel idâre etdi. Halk ona adâletinden dolayı "Köse Peygamber" lakabını
verdi".
Mahmûd Aynî de Veliyyeddîn Efendi Kütüb-hânesi'nde olan "Ikdu'l-Cumân" 474 adlı
eserinde 753 senesi vekâyi'inde diyor ki: "Rûm sultânı Noyin Ertana, ibtidâ Sultân Ebû Sa'îd

470 Bu havâlîde kâ'in kitâbeleri cem' eden ma'ârif müfettişlerinden İsmâ'il Hakkı Bey birâderimiz Niksâr'a gitdiği
hâlde ma'a'l-esef ne bu türbeleri ne de bu kitâbeleri görememişdir.
471 Ahısha müftüsü Muhammed Avârî Efendi, Beşîr Ağa Kütübhânesi'nde mevcûd olan "Râmûzu'l-A'yân" adlı
eser-i kebîrinde böyle yazmış, Eretna'yı hemze'nin ve tâ'nın fethi, râ'nın sükûnuyla harekelemişdir.
472 Ahmed ibni Hacer, Veliyyeddîn Kütübhânesi'nde mevcûd olan "Ed-Dürerü'l-Kâmine Fî
A'yâni'l-Mi'eti's-Sâmine" adlı eserinde Eretna Beyzâde Genc Hasan Bey'in tercemesinde "Hasan bin Eretna
bin Hasan" yazıyor. Eretna Bey'in pederi "Hasan" olduğunu tasrîh ediyorsa da "Câmi'u'd-Düvel"in zabtı her
hâlde doğru olmalıdır. Hasan Bey, Eretna Bey'in kayınpederidir.
473 Ca'fer Bey, Emîr Nûreddîn'in kayınpederi ve meşhûr Karamân Bey bin Nûreddîn Bey'in vâlidesinden ceddi
olduğunu da yazıyorsa da bu rivâyete târîh müsâ'id değildir.
474 "Ertana", aynı eserin yukarılarında "Ertanâ, Ertene" ve "A'yânu'l-"Asr", "Kitâbü's-Sülûk",
"Ed-Dürerü'l-Kâmine"de "Ertena" yazılmışdır. Hattâ Makrizî, "Kitâbü's-Sülûk"unun birkaç yerinde Ertena'yı
hemze ve tâ'nın fethi, râ'nın sükûnuyla harekelemiş ve "Eredna" şekil ve vezninde tahrîr ve zabt edilmişdir.
702
404