Page 22 - muze

yanında sikke darbından sorumlu memurun adı da konulmaya başlanmıştır. İlk altın

sikke ise devletin kurucusu Ebü'l-Abbas es-Seffâh zamanında (750-754) tedavüle
81
çıkmıştır. Sikkelerde asıl gelişme halife Me’mûn zamanında olmuş ve basıldıkları
82
darphanelerin adları konulmuştur. El-Me’mûn döneminde yapılmış iki önemli
değişiklik olmuştur. İlki paraların üzerine Rum Suresi, 4. ve 5. ayetlerinin

nakşedilmeye başlanması, ikincisi ise paralar üzerindeki yazıların dinar ve
dirhemlerde aynı yere yazılarak ifade birliğinin sağlanmasıdır. Bunun yanında dinar

ve dirhemlerin basımında yeni bir Kufi yazı karakteri kullanılarak sikkelerin üzerine

83
yazıların nakşedilmesi öncekilerden kolay bir hale getirilmiştir.
Tolunoğulları Dönemi’nde (868-905) Ahmed bin Tolun tarafından darp

ettirilen felsler bulunmaktadır. Ayrıca bu dönemde darp edilen ve Türkler tarafından
kullanılan dinar, dirhemler de mevcuttur. 84 Ahmed b. Tolun, 266 (879-80) yılında

Ahmedî veya Tolûnî dinarı denilen sikkeler darp ettirerek sikkeye halifenin adıyla
85
birlikte kendi adını da yazdırmıştır. Tolunoğlu sikkeleri, Abbâsî sikke darp
geleneği dâhilinde yer alan, farklılığı bulunmayan örneklerdir. Farklı kılan nokta ise
Anadolu sahasında görülmeleri ve sikkelerde halifenin adının dile getirilmiş

olmasıdır. Tolunoğulları’nın kullandıkları ağırlık, ölçü birimleri ve sikke tipleri

tamamen Abbasiler tarafından belirlenen kurallara göre kesilmiş ve geniş bir alanda
86
ticari hayat içinde kullanılmaya başlanmıştır.

Fâtımîler’in (909-1171) esas sikkeleri altından basılmıştır ve yazılar Emevî
sikkeleri tarzındadır. Sikkelerin ön yüzünde kelime-i tevhid ile Kur'an'dan bir ayet

(et-Tevbe 9/33), arka yüzünde "bismillahirrahmanirrahim" ile başlayan, darp yeri,
darp tarihiyle sona eren bir cümle ve "emirü'l-mü'minin" unvanıyla halifenin adı

bulunur. Fâtımîlerin gümüş sikkeleri altına göre daha az basılmış olup en fazla
87
basılan birim yarım dirhemdir.

81 Tekin, “Sikke”, C. 37, s. 180.
82 Husseın Rafeeq Hasan Bandyan, Irak Ulusal ve Erbil Medeniyet Müzelerin'deki İslami Dönem
Sikkelerinden Örnekler, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Van 2019, s. 21.
83 Hizmetli, “Abbasiler Döneminde Para Basımı”, s. 90.
84 Mustafa Kalkan, ”İslam Medeniyet Dairesi İçerisinde Sikkeler, Kullanımları ve Gelişim
Seyirleri”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, 2019, s. 100.
85 Nadir Özkuyumcu, “Tolunoğulları”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul
2012, s. 234.
86 Kalkan, ”İslam Medeniyet Dairesi İçerisinde Sikkeler, Kullanımları ve Gelişim Seyirleri”, C. 9, s.
100.
87 Tekin, “Sikke”, C. 37, s. 181.
13